Kvinneblikk på atomenergi - IKFF

Reaktorane er ikkje innebygde i ein tett bygningsom hindrar spreiing av stråling i tilfelle ulukker.Reaktorane vart konstruerte slik for at bruktebrennstavar kan fjernast ofte ved hjelp av ein kranpå toppen av reaktoren utan at han må stoppast.Dette var viktig for å få tak i plutonium til våpen somikkje inneheldt for mange andre plutoniumisotoparenn Pu-239. RBMK-reaktorane vart modernisertemed tanke på tryggleik etter Tsjernobylulukka. Avdei 17 RBMK som vart bygde i Sovjet er, forutanden øydelagde Tsjernobyl 4, også reaktor 1, 2 og3 i Tsjernobyl stengde. Tsjernobyl 5 og 6 som varunder konstruksjon vart stoppa etter ulukka. Beggereaktorane i Ignalina i Litauen er og stengde. Russlander i dag det einaste landet som brukar denne typenreaktorar. Dei har fire i St. Petersburg, tre i Smolenskog fire i Kursk. Kursk 5 er under konstruksjon.(1, 4)Dei norske reaktoraneNorge fekk sin første forskings reaktor påKjeller i 1951 og den andre i Halden i 1958. I dei åravar vi pionerar på atomforsking og heilt opp til 1980brukte vi meir midlar til forsking og utvikling innanatomenergi enn alle andre energikjelder til saman. Idag opererer IFE (Institutt for Energiteknikk) to gamleforskingsreaktorar. Dei brukar tungtvatn til bådemoderator og kjølemiddel. Halden-reaktoren har eineffekt på 20 MWt og Kjeller 2 MWt. IFE sitt mandater mellom anna å utføre forsking og utviklingsarbeidinnan atomteknologi. I Halden er uranet i brenseletanrika til 13 prosent. Av alt radioaktivt avfall som blirdanna i Norge kjem 60 prosent frå denne reaktoren.Kjernen består av mellom 90 og 120 element, medeit varierande tal testelement (i eit typisk år 30 til 35).Halden-reaktoren testar ulike typar brensel, som MOXog thorium, for den internasjonale atomindustrien.Også på Kjeller har dei testa atombrensel, til dømesfrå Sellafield. Norge er eit ikkje-atomland somhar Stortingsvedtak på at det ikkje skal byggastatomkraftverk. Likevel blir norske skattepengarbrukte på dyr atomforsking og på å utvikle og støtteatomenergien i andre land.(5,7)ThoriumGrunnen til at thorium har dukka opp i dagsom noko nytt og aktuelt er at atomindustrienhar teke utfordringa frå klimadebatten. Deihevdar å kunne produsere straum med småklimagassutslepp. Til dette har dei valet mellom åbruke brennstoff av plutonium eller thorium. Menplutoniumindustrien har problem, er risikofylt,uøkonomisk og teknisk vanskeleg. Thorium er ikkjenoko nytt. Det har vore arbeidd med og forska påi dei fleste atomland sidan 50-talet. Det har voreutført gruvedrift, bygd reinseanlegg, brennstofffabrikkar,gjenvinningsanlegg og mange typarreaktorar med thoriumbrennstoff. Men alt dette harvore pilotprosjekt og forskingsanlegg. Også i Haldenhar dei gjort forsøk med thoriumbrensel. Ingenkommersielle reaktorar med thorium har så langtblitt bygde.Sidan thorium ikkje er eit fissilt, men eit fertiltmateriale, må ein reaktor som brukar thorium sombrensel også innehalde eit fissilt materiale, ellervere kopla til ein akselerator som fører til at nøytrontrenger inn i thoriumkjernen. Det tilsette materialekan vere separert frå det fertile brennstoffet, men ofteer det eit blanda brennstoff (MOX). Dette kan beståav oksid av plutonium (Pu), thorium (Th) og uran (U)som (Th,O)O 2eller (Th,Pu)O 2der uran kan vere U-235eller U-233. Eit av dei største problema med Th-232/U-233-brennstoffsyklusen er den gjennomtrengandegammastrålinga frå dotterprodukta til U-233som alltid er i lag med U-233. Dette krev avstand,automatisering og skjerming i varme celler for åhalde eksponeringa til arbeidarane innanfor tillatnegrenser. Dette gjorde at mange land slutta å satsepå thorium for omkring 30 år sidan. Likevel har småanlegg i Frankrike, Tyskland og India halde fram medå produsere thoriumbrensel i form av oksid, metallog MOX. Dei hevdar at “remotized fuel fabrication”har gjennomgått ei rivande utvikling sidan 80-åra,men det er enno ikkje bygd kommersielle anlegg.I Norge blei thorium presentert som noko heiltnytt for nokre år sidan. Det var to grunnar til det. Fordet første blei det fokusert på at Norge er eit land medstore thoriumressursar. For det andre fordi ein norskprofessor i fysikk kjende Carlo Rubbia i Cern og haddesett seg godt inn i hans oppfinning: Energy Amplifier(EA), kalla Rubbia-reaktoren, som er ei utgåve avADS-reaktoren. EA blir lansert som ein reaktor somikkje kan smelte ned sjølv om kjølesystemet sviktar,og som gir lite langliva radioaktive isotopar i avfallet.Dette er ikkje heilt sant. Rubbia-reaktoren er lettareå stanse dersom noko går gale, men reaktorenkan smelte dersom kjølevatnet forsvinn. Å fjernedei langliva isotopane i avfallet byr på uløysteproblem. Det var mange som hevda at kanskjeNorge skulle bruke oljepengar og bygge ein slikreaktor. Olje- og Energidepartementet sette ned einkomité for å greie ut spørsmålet og rapporten deira“Thorium as an Energy Source. Opportunities forNorway” kom i januar 2008. Rapporten konkluderermed ei rekke gode råd til Norge. Fenfeltet børundersøkast for å finne ut om det er økonomiskmogeleg å utvinne thoriumressursane der. Så børtestinga av thoriumbrensel i Haldenreaktorenstyrkast. Vidare bør Norge slutte seg til Euratomsitt forskingsprogram og ta del i The Generation IVInternational Forum (GIF) for å utvikle generasjon-4reaktorar som kan bruke thoriumbrensel. Norgebør samarbeide med Sverige og Finland omhandsaming av radioaktivt avfall. Dei gir også rådom å styrke kompetansen innan reaktorfysikk vedå løyve til forsking og utvikling, og til nye stillingarved universitet og forskingsinstitutt. Alt dette for å48