Normas ortográficas e morfolóxicas - Inicio

Aínda que todas elas son formas xeradas polo propio galego, a escolla
(feita xa realmente por toda a tradición literaria moderna) non ofrece dúbidas
en favor das maioritarias -che e -ches. Postos aínda a seleccionar unha forma
única, debemos inclinarnos en favor de -ches, porque é (polo menos demográfica
e literariamente) a maioritaria. Outro argumento, aínda, en favor da forma
-ches é o seguinte: na área de -che (cantache etc.) a énclise dos pronomes de
terceira persoa non é, normalmente, a esperada (cantácheo ou cantacho),
senón a que supón unha forma verbal acabada en -s (cantáchelo). Isto indica
que a área de cantaches (apoiada pola analoxía con cántalo, cantábalo, cantáralo,
cantaralo, cántelo, cantáselo) está gañando terreo a expensas da outra.
Varriches. Como vogal tónica na segunda persoa dos perfectos fracos dos
verbos da terceira conxugación hai sempre -í- (partiches). Nos da segunda pode
aparecer -í- (varriches) ou -é- (varreches). Xeograficamente aparece varriches,
e variantes, nunha extensa área que abarca a metade oriental das provincias da
Coruña e Pontevedra, a totalidade de Lugo e Ourense, e as falas galegas de
Asturias, León e Zamora. A pequena área restante usa varreches e variantes.
Na lingua antiga estas formas tiñan -í-: concebiste, prometiste, cometiste,
falecische, rompischi, tollische etc. Mesmo os perfectos fortes, que hoxe teñen
-é- [E] en case todo o territorio lingüístico galego, tamén se rexistran no galego
medieval moi frecuentemente con -í-: creviste ‘criches’, diste, dissisti, feziste
ou fezische etc. No galego de Asturias a vogal temática é i mesmo nos
perfectos fortes: dixiche, faíche ‘fixeches’.
Con estes datos de carácter cronolóxico resulta claro que as formas minoritarias
con -e- (varreste(s) ou varreche(s)) son as innovadoras fronte ás que
tiñan -i- (varriste(s) e varriche(s)). Estas son, xa que logo, lexitimamente galegas:
a desinencia latina -I*STI@ resólvese conforme ás leis fonéticas do galego
en -iste e -iche. A presenza de -e- ["e] (comeste(s), comeche(s)) xustifícase por
unha extensión analóxica a partir de comemos, comestes, comeron, comera,
comese..., que teñen -e- etimolóxico.
O ser unha forma tradicional e ocupar unha área máis extensa determina
a escolla a favor de comiches fronte a comeches.
107