Normas ortográficas e morfolóxicas - Inicio

verteríase en *fas (el fas), que era unha terceira persoa insólita, pois acababa
en -s, en contra do habitual; igualmente insólito era que a 2ª sing. do imperativo
acabase en -s (fas ou fais), cando o normal é que acabe tamén en -º; por
outra parte estaba o futuro farei, en que hai unha segunda raíz fa- (fronte ao
faz- esperado). O resultado foi a nivelación destas persoas coas do verbo haber,
que semanticamente é afín; así, segundo has, hai, han resultaron fas, fai, fan.
Na zona oriental, seguindo a proporción fai = poi (‘el pon’), creáronse as formas
analóxicas fais (= pois) e fain (= poin).
Escóllense como normativas as formas fas, fai, fan, por seren as de maior
extensión xeográfica e estaren xa consagradas pola tradición escrita moderna.
Fixen, fixera, fixese, fixer. Na fala actual ao lado da raíz maioritaria fix-
(fixen, fixeches, fixo, fixemos..., fixera..., fixese..., fixer...), que ocupa toda a
provincia da Coruña, Pontevedra case íntegra e a maior parte das provincias de
Lugo e Ourense, hai tamén unha raíz fiz- (ficen, ficeche(s), fizo, ficemos..., ficera...,
ficese..., ficer...), propia de puntos do galego oriental; e fig- (figuen, figueche(s),
figo, figuemos..., figuera..., figuese..., figuer...), en puntos illados de
Ourense, especialmente no SO. Aínda hai outras posibilidades, pero teñen
unha representación escasa (fex-, fez- etc.). Nos textos medievais o paradigma
máis común era fiz, feziste, fez(o), fezemos..., fezera..., fezesse..., fezer...; como
formas innovadoras aparecen documentadas xa no século XIII eu fige e eu fix
e ademais a raíz fiz- (en vez de fez-) en varias persoas, á parte da primeira do
singular do pretérito.
As formas galegas modernas coa raíz fiz- continúan o paradigma medieval;
as que teñen a raíz fix- débense a unha innovación galega motivada por
unha analoxía cos antigos quige, quigeste, quijo. Esta analoxía reforzouse no
momento en que as antigas formas disse, disseste, disso pasaron a dixen, dixeches,
dixo, xa na Idade Media. O criterio de área maior aconsella escoller como
normativas fixen etc., consagradas xa pola tradición escrita moderna.
143