Normas ortográficas e morfolóxicas - Inicio

156
poñía, poñiamos, poñiades, poñían; poñede; poñerei, poñerás etc.; poñería,
poñerías etc.; poñendo.
Na época medieval non hai senón põér; põémos, põédes; põía etc., sempre
acentuadas na desinencia. Destas formas, por motivos analóxicos diversos,
orixináronse os resultados duplos citados antes. Por unha parte, segundo a
equivalencia poño = teño, pões = t˜ees, põe = t˜ee, põen = t˜een, poña = teña,
poñas = teñas etc., creouse un infinitivo acentuado na raíz, pór = tér (< t˜eér),
e así o resto das formas da primeira serie: pomos = temos, pondes = tendes etc.
(nótese que ter, temos, tendes etc. eran orixinariamente tamén formas arrizotónicas:
t˜eér, t˜eémos, t˜eédes etc., pero aquí a crase vocálica está xustificada por
seren vogais idénticas). Neste proceso de redución de -oé- > -ó- (poémos >
pómos), que tamén se dá en portugués, aínda hai unha forza máis a colaborar,
naquelas zonas do galego en que -ões se reduce a -ós (calções > calzós; pões
> pos): esta forza reside nas equivalencias do tipo pos = dás, que provocan que
a equivalencia se estenda a pór, pomos (= dar, damos). Por outra parte, dos presentes
poño, poña, poñas etc. extraeuse unha raíz poñ- que se xeneralizou ao
resto das formas arrizotónicas do tema de presente: poñer, poñemos, poñendo,
poñerei etc.
Un caso algo especial constitúeo o copretérito. As formas medievais eran
põía ~ po˜ıa ~ poíña ~ puíña. Estes dous últimos resultados tiñan un hiato -oí-,
-uí- habitual no galego (cf. moíño e muíño). A substitución de poíña (~ puíña),
poíñas (~ puíñas) etc., por poñía, poñías etc., é tamén analóxica, similar á de
põer, põemos por poñer, poñemos. En troques, ao paso a puña, puñas etc. puido
contribuír tamén a analoxía con tiña, tiñas etc. (lémbrese que a analoxía co
verbo ter foi a que provocou tamén o paso de poér > pór, poemos > pomos,
como se indicou máis arriba).
Desde un punto de vista normativo calquera dos resultados (pór e poñer,
pomos e poñemos etc.) é aceptable, porque ambos os dous son galegos. Xeograficamente
a extensión de pór é algo máis reducida ca a de poñer; en
troques, historicamente, a solución pór é a máis documentada. Parece recomendable
darlle preferencia a poñer, que é máis produtivo como base para
formar derivados (poñedora, pero non *podora).