Bioaniztasuna (6 Mb)

More documents

Recommendations

Info

2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R A - Iberiako pentsintsulan erabiltzen genituen 1.200 gari eta arto subespezietatik 30ek baino ez diraute. - Frantzian biltzen ziren 3.600 sagar motetatik 10 baino ez dira salerosten gaur egun. Gertaera hauek trataera fitosanitario gehiago behar dituzten nekatzaritza-barietate gutxi batzuengandiko menpekotasun haundiagoa adierazten dute. Hala ere, espezie autoktonoen sare, katalogo eta bankuak sortzen hasi dira agroaniztasuna babesteko asmoz. Gaur egungo janari produkzioa, bestalde, ez da dagoen beharra asetzeko lain: - Munduan gaizki elikatutako 800 milioi pertsona inguru dago. - 1985. urteaz gero janari ekoizpena %5 gutxitu da, eta, aldiz, biztanle kopurua beste hainbeste handitu da. - Hurrengo 40 urteetan gaur egun baino hiru bider janari gehiago ekoiztu beharko da biztanleriaren janari premiak asetuko badira. Etorkizunean nahikoa janari izatea bioaniztasuna zaintzearekin loturik dago zuzenean: 14 - Hamarretik bederatzi landare-espezie identifikatu gabe dago oraindik. Ez dugu, beraz, landare horien elikadura ahalmena ezagutzen. - 60.000 espezie (ezgutzen diren espezieen laurden bat) desagertzeko arriskuan da gaur egun. Egunero bat desagertzen da gutxienez, bataz beste. - Diren 75.000 landare jangarri guztietatik 3.000 inguru erabili dira elikagai gisa gizateriaren historian zehar. Gaur egun, 150 bat baino ez da kopuru handietan ekoizten. - Uzta handiak leku jakinetan baino ez dira lortzen. Elikagaiak ekoitz zitezkeen eremu handiek ustiatu gabe diraute. - Gizakiaren elikaduraren %75 zazpi landare-espezie hauetan oinarritzen da: garia, arroza, artoa, patatak, garagarra, batatak eta mandioka. Lehenengo hirurek gizakiaren elikaduraren erdia betetzen dute. B I O A N I Z T A S U N A Gainera, labore bakarreko eremuetan lantzen direnez, izurriteek eta eritasunek erasanda izateko arrisku handia dute. Basalandareek askoz erabilera gehiago dituzte. Produkzio aldetik ahalmen handiagokoak izateaz gainera, elikagai gisa ere oso onak dira, ahogozo onekoak, eta ingurune askotara egokitzen dira. Basalandareak lantzeak laborantzaren aniztasun genetikoa areagotzen du, eta, beraz, izurriteek erasanda izateko arriskua gutxitzen. 1.3.2. Bioaniztasuna eta osasuna. Gizakia antzinaz geroztik baliatu da landareez eta animaliez sendatzeko. Amazonako indiarrek, adibidez, 1.300 landare espezie erabiltzen dituzte gaur egun sendagai gisa. Asiako hego-ekialdean 6.500 ezagutzen dira, eta 5.000, berriz, Txinan (horietarik 1.700 oso ezagunak dira). Animaliaespezie asko ere sendagai gisa erabiltzen dira. Goi mailako landareetatik ateratako 119 gai kimiko garbi erabiltzen dira sendagai gisa munduan. Gai kimiko horiek guztiak 90 landare espezieetatik ateratzen dira. Sendatzeko ahalmena 5.000 espezietan bakarrik aztertu da. Lurralde epeletako landareak dira gehienak. Izan ere, baso tropikaletako landareen ahalmenak ez dira ezagutzen. Gure ezjakitasuna, beraz, handia da, eta horri egunetik egunera dagoen espezie galera erantsi behar zaio. 1.3.3.- Bioaniztasuna eta ekoizpen sistema I N G U R U G I R O H E Z K U N T Z A R A K O M A T E R I A L A K Bioaniztasuna sekulako laguntza da industriarentzat. Soilik lehengaia zainduz ziurta dezakegu etorkizunean ere izatea. Aspaldidanik erabiltzen dira landare eta animalietatik ateratako gaiak industrian: kautxua, olioak, papera, gomak, xaboiak, lehergaiak, koloregaiak, plastikoak, … Baliabide naturalak «zaintzea-ustiatzeak» ekonomian duen garrantziaren erakusgarri bat da, adibidez, zuraren merkataritza balioa munduan: 5,2 bilioi pezeta urtean. Baliabide naturaletan oinarrituriko bigarren ekoizpen sektoreak, arrantzak, 1,5 bilioi pezeta sortzen ditu urtean. C E I D A
2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R A Ez da ahaztu behar industri prozesuek, oso kutsagarriak, arriskuan jartzen dutela gaur egun bioaniztasuna. 2.- ZER DELA ETA BIOANIZTASUNA GAURKOTASUNEZKO GAI? BIOANIZTASUNA terminoa 1992. urteko Rioko Aitorpenaren ondoren ezagutarazi zen jendartera. Bizitasun handiz hitz egin zen gaiaz Rion, eta eztabaida ere sortu zen, Ameriketako Estatu Batuek ez zutelako, hasieran, hitzarmena izenpetu nahi izan. BIOANIZTASUNA hitz arrunta bilakatu da eguneroko bizitzan. Kontzeptualki zer garrantzi handia duen ezezaguna da, eta haren esanahia arinki hartzen da. Bioaniztasuna, hil ala bizikoa izan arren, oker erabiltzen den topiko bihurtu da gaur egun. Bioaniztasuna garrantzi handikoa da, eta zuzeneko lotura du espezieen biziraupenarekin, GURE BIZIRAUPENAREKIN, hain zuzen ere. Polemika (edo terminoaren onarpenik eza), bestalde, bioaniztasuna terminoaren eta giza pentsamenduaren artean dagoen oposiziotik dator: inguratzen gaituen mundua ulertzen eta interpretatzen saiatzen garenean gauzak erraztera, berdintzera,... jotzen dugu. Izadiak nola funtzionatzen duen azaltzea da gure helburua, baina ez dugu aurkitzen eredu matematikorik espezie kopuru izugarri handi baten eta espezie horien funtzioen barietate handiaren arteko biderkaketatik sortzen den aldagai kopuru itzela maneia dezakeenik. Gizakiok pozik eta seguru egoten gara izadia baserri eredura sinplifikatzea lortzen dugunean: eredu horretan aldagai kopuru jakin bat aukeratu eta ezar daiteke (klima eta elikadura kontrolpean duten animalia ukuiluratuak, adibidez), eta, gainera, emaitzak ia hutsik egin gabe aurrikus daitezke. Baina izadia ez da sinplea, eta sinpletzeak hondamendia ekar dezake (klima aldatzea, kutsadura, baliabideak desagertzea edo desagertzeko zorian egotea,...), eta gizakiaren bizi kalitatea murriztu. C E I D A B I O A N I Z T A S U N A Bioaniztasuna mantenduko (eta areagotuko?) bada, gizakiak erabat aldatu beharko ditu orain arteko pentsamoldea eta jarrera. Gauzak sinpletzeko gure joera (genetikoa, agian) hori, baina, ingurunea mendean hartzen lagundu digun arren, ez zaigu baliagarri ez gure bizi kalitateari eus teko ez ondoko belaunaldien biziraupena ziurtatzeko. Pentsamoldez aldatzeko abagunea heldu da: sinpletzea naturaren kontrako da, eta gure kalterako, gainera. Pentsatzeko ohizko modu lineala baztertu eta modu sistemikoz, zirkularrez pentsatzen ikasi beharra daukagu. 2.1.- BIOANIZTASUNA ARRISKUAN Beti desagertu eta agertu izan dira espezieak, baina gureak desagertze erritmoa azkartu du, hainbeste ezen gaur egun ez baita denborarik desagertzen direnak beste sortu berri batzuek ordezka ditzaten. Espezieak bi eratara desager daitezke: - Zuzenean (baliabideak neurriz gain ustiatzeagatik). - Ekosistema aldatu edo suntsitzeagatik (degradazioa, kutsadura, osagai biotikoen eta abiotikoen erauzketa, espezie aloktonoak sartzea, …). Antzinaz geroztik, baliabideak ustiatzeak –beharragatik gehienetan (ezjakintasunez askotan)– eragin du ingurugiroa hondatzea, eta bioaniztasuna galtzea. Baina espezieak sistematikoki eta masiboki desagertzea gauza modernoa da, aurrerapen teknologikoak –industriaren garapen maila handia, suteak, baso soiltzeak, azpiegitura lan handiak, kutsadura masiboak, monolaborantza, ehiztarien espezi batzuekiko jazarpena, naturguneen okupazioa, baliabideen neurriz gaineko ustiaketa, …– eragina. Gertaera horiei beste bat, ez garrantzi txikiagokoa, gehitu behar zaie: nekazaritza giroko ingurunearen deskapitalizazioaren ondorioz datorrena, alegia, ingurune horiek jendez hustutzea eta lurraren erabilera aldatzea. I N G U R U G I R O H E Z K U N T Z A R A K O M A T E R I A L A K 15
Page 2 and 3: BIOANIZTSUNA-LEHEN HEZKUNTZA BIODIV
Page 4 and 5: C E I D A A U R K E Z P E N A Mater
Page 6 and 7: 1 S A R R E R A erritmo desberdinak
Page 9: B I O A N I Z T A S U N A I N F O R
Page 13: 2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R
Page 17 and 18: 2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R
Page 23: 2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R
Page 27: L E H E N H E Z K U N T Z A • B I
Page 30 and 31: 1.- Ingurune naturalarekiko sentibe
Page 32 and 33: A.4 E B A L U A Z I O I R I Z P I D
Page 34 and 35: B I O A N I Z T A S U N A Z O H A R
Page 36 and 37: A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A
Page 44 and 45: B A R I K E T A B I L D U M A 44 LA
Page 46 and 47: B A R I K E T A B I L D U M A 46 B
Page 48 and 49: B A R I K E T A B I L D U M A 48 HA
Page 52 and 53: B A R I K E T A B I L D U M A 52 ZE
Page 56 and 57: B A R I K E T A B I L D U M A 56 AN
Page 63: Unitate didaktikoa: 2. Zikloa BIOAN
Page 67 and 68:
A.1 K O N T Z E P T U S A R E A C E
Page 69 and 70:
A.3 E D U K I A K 3.1 KONTZEPTUAK
Page 71 and 72:
Honen aurreko zikloan jada landurik
Page 73 and 74:
B I O A N I Z T A S U N A Z B A L I
Page 75 and 76:
A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
B A R I K E T A B I L D U M A C E I
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111:
Page 115:
L E H E N H E Z K U N T Z A • B I
Page 118 and 119:
1.- Euskadiko ekosistema nagusiak,
Page 120 and 121:
A.4 E B A L U A Z I O I R I Z P I D
Page 122 and 123:
Ikasleak ez duenez jada beste izaki
Page 124 and 125:
B I O A N I Z T A S U N A E Z A G U
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
B A R I K E T A B I L D U M A 136 H
Page 138 and 139:
B A R I K E T A B I L D U M A 138 H
Page 140 and 141:
B A R I K E T A B I L D U M A 140 Z
Page 142 and 143:
B A R I K E T A B I L D U M A 142 F
Page 144 and 145:
B A R I K E T A B I L D U M A 144 B
Page 146 and 147:
B A R I K E T A B I L D U M A 146 I
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
Page 160 and 161:
B A R I K E T A B I L D U M A 160 K
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
B A R I K E T A B I L D U M A 168 S
Page 170 and 171:
B A R I K E T A B I L D U M A 170 E
Page 173 and 174:
6 A R I K E T A O S A G A R R I A K
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191:
BITARTEKOAK ETA BIBLIOGRAFIA RECURS
Page 194 and 195:
L E H E N H E Z K U N T Z A - B I O
Page 196 and 197:
L E H E N H E Z K U N T Z A - B I O
show all

Bioaniztasuna (6 Mb)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?