Bioaniztasuna (6 Mb)

More documents

Recommendations

Info

A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A 132 ZOMORROAK MODELATZEN Xehetasunen behaketa, behaketa horien errejistroa, hautemandako irudiaren adierazpen plastikoa, eta sormenaren garapena, horra ariketa honetan zer sustatu nahi den. Ikasleak eredu erreal bat erreproduzitu behar du, hartara soluzio teknikoak ZERGATIK OTE DIRA HORREN GARRANTZITSUAK HABITATAK? Ariketa honetako animalia zerrendan bi motatako animaliak nahastu dira: alegia, batetik, ezaugarri zehatzetako inguruneetara moldatutako espezieak (espezialistak, estenoikoak), eta, bestetik, era askotako habitatetan bizi daitezkeenak. Lehenengo horiek eraso errazak dira, ez baitute bizitzerik habitat jakin batean izan ezik. Hala, habitat hori suntsituko balitz, nekez iraungo lukete bizirik. BASERRIKO HESIAK Habitat berean bizi diren espezie guztiak zuzenean edo zeharbidez harremanetan daudela eta elkarrekin orekan bizi direla jabetzea da ariketa honen helburua. Landare bizizko hesi baten edo basotxo baten sare trofikoa jartzen da adibidetzat, eta horrek nekazal inguruneetako bioaniztasunaren galeraren eragile nagusietako batez hitz egiteko aukera emango du: alegia, landare naturalez egindako hesien eta basotxoen desagerpenaz. Lursailen kontzentrazioagatik desagertzen dira gehienbat. Saguen ugaltzeko ahalmenari eta kontrol mekanismo naturalei buruzko informazioa banatuko zaie ikasleei, eta informazio hori aztertu ondoren, honako hipotesi hau luzatzea proposatzen da: zer gertatuko litzateke hesiak desagertuko balira? Galdera horri tarteko beste galdera batzuei erantzunez erantzutea proposatzen da. B I O A N I Z T A S U N A E Z A G U T Z E N I N G U R U G I R O H E Z K U N T Z A R A K O M A T E R I A L A K eta estetikoak bilatuz. “Experimenta con los insectos” liburuan (ikus bibliografia) intsektu eredu bikainak agertzen dira, oso kilikagarriak eta iradokitzaileak ikaslearentzat. Euskadiko hainbat animaliaz osaturiko zerrenda hori abiapuntutzat harturik, izaki bizidunak biziko badira haiek bizi diren habitatak bizirik zaindu beharraz ikaslea jabetzea da ariketaren helburua. Beste era batera esanda: igaraba Euskadin biziko bada, kutsatu gabe geratzen diren ibaietako ibarbaso apur horiek bizirik zaindu beharko dira. Ariketa hau “izurrite” eta “izurriteak era artifizialean eta naturalean kontrolatzeko mekanismoak” kontzeptuak sartzeko baliagarria izan daiteke. Kontu handiz tratatu beharrekoa da “izurrite” kontzeptua: alegia, argi utzi behar da ez dagoela berez on edo txar den animaliarik ez landarerik. Baina, batzuetan, oreka naturala hausten denean –giza jardueraren ondorioz, gehienetan–, espezie batzuk neurriz gain ugaltzen dira, eta horrek kalte egin diezaieke geure interesei. Orobat “belar txar” bat ere ez da, berez, txarra, baina berak hazteko hartzen dituen baliabideak ez zaizkio jada baliatuko landatutako landareari, eta landatutako horiek dira hain zuzen guk biltzen ditugunak, guretzat balio ekonomikoa dutenak. 14. A R I K E T A 13. A R I K E T A 15. A R I K E T A C E I D A
A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A KATEA BEREKO KATEA MAILAK Espezieek, zein bere ekosisteman, ekosistema horren oreka gordetzeko betetzen duten funtzioari txoko edo hobi ekologikoa esaten zaio. Habitat bera duten izaki bizidunen komunitateak ahalik eta gehien ustiatzen ditu baliabideak, baina espezieen barneko eta arteko lehia saihestuz, betiere: enarak, enara azpizuriak eta sorbeltzak intsektuak janez elikatzen dira, baina espezie bakoitza garaiera maila batean aritzen da, baliabide bera ustiatzeko duten eremua banatuta. Ariketa honetan, beraz, kontzeptu hau (txoko ekologikoa) lantzen da, aipatu gabe bada ere. Izan ere, ikaskuntza maila honetan terminoa bereganatzeak baino garrantzi handiagoa du terminoaren edukiaz jabetzeak, alegia, espezie bakoitzak funtzio jakin bat betzen duela, eta horrek espeziaren ekosistemaren oreka gordetzen laguntzen duela ohartzea. Espezie bat desagertzean sortzen diren gora-beherek oreka hausten dute, baina izadiak aldakuntza horri aurre egiteko gaitasuna du, non eta aldakuntza itzulezina ez den. Oreka berroneratu arteko denbora aldakuntza motaren eta aldakuntza horren intentsitatearen araberakoa izaten da. Desoreka ekologikoari buruzko adibide batzuk proposatzen dira. Koiotearen komikia irakurtzean animalia horri buruzko sinpatia pizten da berehala, baina gurean eraginik ez duen animalia delako gertatzen da hori horrela. Izan ere, gurean eragina duten animalien kasuan, otsoaren kasuan nekazal guneetan, adibidez, ez gara horren bihozbera. Orobat galtzen da oreka ekosisteman kanpoko espezieak sartzean, hala nola Euskadin ibaietako karramarro gorria, koipua (larrugintzako etxalde batetik ihes egina), Ameriketako bisoia, ortzadar amuarraina eta abar sartzean (QUERCUS, 49 eta 80. zenb.). Arazo hauek arreta handiagoz aztertuko dira beste unitate batzuetan, eta honetan, beraz, adibide gisa aipatzen dira. Helburua ez da polemika sortzea, kontuan hartu behar baitira maila honetako mugak, baizik eta kasu errazak aztertuz ikaslea desorekaren prozesuaz ohar dadin saiatzea. C E I D A B I O A N I Z T A S U N A E Z A G U T Z E N Komunitate bateko izaki bizidun guztien arteko erlazioaz errazago jabetzeko joko hau egitea proposatzen da: denak biribilean eseri ondoren, landare edo animalia baten irudia duen fitxa bana banatzen da ikasleen artean. Fitxen artean, baina, animalia eta landare irudiez gainera, bizitzarako ezinbestekoak diren elementuetako batzuk daude: eguzkia, lurra eta ura. Bakoitzak zer fitxa tokatu zaion ozenki esan, eta agerian utziko du bere fitxa, denek ikusi ahal izan dezaten. Izaki bizidunak elkarren artean harremanetan daudela gogoraraziz hasten da jokoa (txoriak adaxkak behar ditu habia prestatzeko; landareek argia eta ura garatzeko; oreinak belarra janez elikatzen dira; berorik ezean hotzak hilko ginateke; …). Irakasleak gainerako izaki bizidun guztietatik zeinekin erlazionatuko zen, eta zergatik, galdetuko dio ikasleetako bati. Gero, eta elkarrekin harremanetan gaudenez, soka batez lotzea proposatuko die. Hala, soka mutur bat emango dio ikasle bati, eta horrek berarekin loturaren bat duenari pasa behar dio soka, eta guztioi azaldu zertan datzan beraien arteko harremana. Eta horrela hurrenez hurren, harik eta ikasle guztiak elkarrekin lotuta egon arte. Behin denak lotuta, kide batean eragina duenak gainerakoetan ere eragina duela ikusteko aukera izango da. Kateako kide bat atzera bultzatzean, sokatik tiratuko du, eta tirakadak ikasle guztiengan izango du eragina. Eman deazagun ekaitza dagoela, adibidez. Zer gertatuko litzateke tximista batek haritza hau (haritzaren fitxa duena bultzatuko dugu) jo eta bertan behera botako balu? Zuhaitzak, erortzean, tira egingo du, eta tirakada sentitzen duenak ere tira egingo du, eta horrela hurrenez hurren, harik eta ikasle guztiek tximistak jo ta botatako haritzaren eragina sentitu arte. Fitxak ondo prestatu behar dira: ondo aukeratu zer izaki azaldu fitxetan, eta segida batzuk aldez aurretik prestatu, jokoa behar bezala zuzendu ahal izateko, bukaeran batez ere, elementu gutxi gelditzen direnean harremanak ezartzea zailagoa baita. I N G U R U G I R O H E Z K U N T Z A R A K O M A T E R I A L A K 133 16. A R I K E T A
Page 2 and 3:
BIOANIZTSUNA-LEHEN HEZKUNTZA BIODIV
Page 4 and 5:
C E I D A A U R K E Z P E N A Mater
Page 6 and 7:
1 S A R R E R A erritmo desberdinak
Page 9:
B I O A N I Z T A S U N A I N F O R
Page 13 and 14:
2 I N F O R M A Z I O O R O K O R R
Page 15 and 16:
Page 17 and 18:
Page 19 and 20:
Page 21 and 22:
Page 23:
Page 27:
L E H E N H E Z K U N T Z A • B I
Page 30 and 31:
1.- Ingurune naturalarekiko sentibe
Page 32 and 33:
A.4 E B A L U A Z I O I R I Z P I D
Page 34 and 35:
B I O A N I Z T A S U N A Z O H A R
Page 36 and 37:
A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A
Page 38 and 39:
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
B A R I K E T A B I L D U M A 44 LA
Page 46 and 47:
B A R I K E T A B I L D U M A 46 B
Page 48 and 49:
B A R I K E T A B I L D U M A 48 HA
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
B A R I K E T A B I L D U M A 52 ZE
Page 54 and 55:
Page 56 and 57:
B A R I K E T A B I L D U M A 56 AN
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 63:
Unitate didaktikoa: 2. Zikloa BIOAN
Page 67 and 68:
A.1 K O N T Z E P T U S A R E A C E
Page 69 and 70:
A.3 E D U K I A K 3.1 KONTZEPTUAK
Page 71 and 72:
Honen aurreko zikloan jada landurik
Page 73 and 74:
B I O A N I Z T A S U N A Z B A L I
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82: A.7 A R I K E T E N A Z A L P E N A
Page 87 and 88: B A R I K E T A B I L D U M A C E I
Page 111: B A R I K E T A B I L D U M A C E I
Page 115: L E H E N H E Z K U N T Z A • B I
Page 118 and 119: 1.- Euskadiko ekosistema nagusiak,
Page 120 and 121: A.4 E B A L U A Z I O I R I Z P I D
Page 122 and 123: Ikasleak ez duenez jada beste izaki
Page 124 and 125: B I O A N I Z T A S U N A E Z A G U
Page 136 and 137: B A R I K E T A B I L D U M A 136 H
Page 138 and 139: B A R I K E T A B I L D U M A 138 H
Page 140 and 141: B A R I K E T A B I L D U M A 140 Z
Page 142 and 143: B A R I K E T A B I L D U M A 142 F
Page 144 and 145: B A R I K E T A B I L D U M A 144 B
Page 146 and 147: B A R I K E T A B I L D U M A 146 I
Page 160 and 161: B A R I K E T A B I L D U M A 160 K
Page 168 and 169: B A R I K E T A B I L D U M A 168 S
Page 170 and 171: B A R I K E T A B I L D U M A 170 E
Page 173 and 174: 6 A R I K E T A O S A G A R R I A K
Page 183 and 184:
6 A R I K E T A O S A G A R R I A K
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191:
BITARTEKOAK ETA BIBLIOGRAFIA RECURS
Page 194 and 195:
L E H E N H E Z K U N T Z A - B I O
Page 196 and 197:
L E H E N H E Z K U N T Z A - B I O
show all

Bioaniztasuna (6 Mb)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?