You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
4-такы ры п. ЕЛДЕР ЖЭНЕ ЕЛТАНУ<br />
4.1 Кешенд1 елтану жэне елдерге кешенд! сипаттама беру<br />
эдгстемен<br />
Heri3ri угымдар. Географияда жэне кундел1кп ем1рде «ел» угымы<br />
кебшесе «мемлекет» угымымен мазмундас болады, 6ipaK бул угымдар<br />
магынальщ жагынан айырмашылык жасайды. Fалымдар ел мемлекетпц<br />
кецютштж улпс1, ал мемлекет елдщ кукыктык непздеп ynnci деп<br />
тусщщред1.<br />
Ел - табиги кешеннщ непзшде калыптаскан жэне кещстпсге,<br />
уакыт кезещнде, шла жэне сырткы байланыстарда мемлекет туршде<br />
кершетш, курлыкйшлш децгейдеп элеуметтш-шаруашылык кешеш.<br />
Елтану елдерд1 кешецщ турде зерттейтш, олардын табигаты,<br />
халкы, шаруашылыгы, мэдениет! мен элеуметтш уйымдасуы туралы<br />
эртурл1 мэл1меттерд1 жуйелейтш жэне жалпылайтын географиялык<br />
пэн болып табьшады. Елтану географияныц б1ртутастыгыныц кёщш<br />
болып табылады: онын зерттеу o6beKrici алуан rypni процестер болып<br />
жаткан, курылымы курдел1 аумак болып табылады. Баскаша айтканда,<br />
аумактыц б1ртутастыгын зерттеу ушш география гылымдары жуйесшщ<br />
б1ртутастыгы кажет болады.<br />
Кешецщ елтануда жекелеген аймактар, елдер жэне олардыц бел iicrepi<br />
табигаты, халкы жэне шаруашылыгы жагынан iniKi айырмашылыктар<br />
жасайтын бгртутас аумактык курдел1 жуйе ретшде карастырылады.<br />
Бул жагдайда аумактарды кешенд1 зерттеу упин географияныц басты<br />
салалары (физикалык, элеумегпк-экономикалык, саяси география)<br />
тугел «жумылдырылады».<br />
Кешецщ елтанудыц басты максаты - эртурл1 аумактардыц (елдер мен<br />
аудандар) 6ipryrac жэне кешецщ сипаттамаларын беру. Мундай сипаттамаларда<br />
географиялык гылымдардыц эдастер! кемепмен аумактыц<br />
бейнесш жасау кажет. Елтану багытыныц непзш салган ресейлш галым<br />
Н. Н. Баранскийдщ аныктауынша, бул сипаггамаларда «геологиядан<br />
бастап идеологияга дешнп» мэселелер камтылады. Жалпы алганда, кез<br />
келген гылым саласыныц мацызды MimjeTi элемд1 танып-бшу болып<br />
табылады. Кешещц елтанудыц география гылымыньщ саласы ретшде<br />
удайы езгерш жаткан элемнщ географиялык келбетш танып-бшу1 ец<br />
алдымен ел аумагы децгейшде жузеге асады.<br />
Елдерге кешещц сипаттама беру эдктемесь Кешецщ елтанудагы<br />
аумактыц сипаттамасына катысты б1рнеше ерекшел1ктерд1 атап етуге<br />
болады.<br />
1)Кешещц елтану сипаттамаларыныцмазмуныжалпыгеографияныц<br />
курамдас м1ндеттер1 болып табылатын сипаттау, mycmdipy жэне болжауды<br />
камтуы кажет. Сипаттауды география гылым ретшде калыптаса<br />
бастаган кезден 6epi nieniin келеда, ал тусшдеру XVIII гасырдан бастап<br />
58
Change language