1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

Bij een afwijking van de normale gang van zaken moest hij voorkomen,
dat er onrust en opschudding ontstond.
We zien het voor ons: de weigestelden in het midden op hun duur betaalde
plaatsen.
Daarachter op de hoge banken de magistraten en in de flank de onderwijzers,
de middenstand en de officieren. Verscholen achter pilaren en
in de hoekjes de kleine burgerij en de armen.
Spiegel van de denkbeelden van de bovenlaag over de samenleving
en maatschappij:
Art. 9 Alg. Regl. Herv. Kerk (1825)
Zorg voor de belangen van het Christendom in het algemeen als
van de Herv. Kerk in het bijzonder, de handhaving harer leer,
der vermeerdering van godsdienstige kennis, de bevordering van
Christelijke zeden, de bewaring van orde en eendracht en aankweking
van liefde voor Koning en Vaderland.
De goed ontwikkelde predikant sprak tot zijn eveneens ontwikkelde
standgenoten in plechtige bewoordingen en in goed overwogen zinnen
met een uitgebalanceerde structuur in de preek. Eerst een uitvoerige
inleiding, dan de drie punten ter onderverdeling, waarna elk punt uitvoerig
uit de doeken werd gedaan.
De preken waren in de latere betekenis van het woord zeker niet "vrijzinnig"
te noemen, al komen we dit woord herhaaldelijk in de literatuur
over die tijd tegen. Dat komt pas na 1850 aan de orde. Ze verraden
echter wel een optimistisch mensbeeld; de mens die de mogelijkheid
had om iets op deze wereld tot stand te brengen en dat ook moest
doen.
Het aangehaalde citaat uit de preek over Ef. 5 : 16 laat dit duidelijk
zien. Hierin vermaant Paulus zijn lezers om een Christelijke levenswandel
in acht te nemen in kwade dagen en acht te geven op de wil van
God. De interpretatie die ds. Van Senden eraan gaf was wel erg geënt
op het levensideaal van de gegoede burger: je best doen, goed leren,
verstandig omgaan met geld en de tijd niet verbeuzelen.
Echter, zijn deze eigenschappen ook niet aan de Calvinistische levensbeschouwing
toegedicht door de cultuursocioloog Max Weber (begin
1900)?
In andere preken komen we dingen tegen die in later tijden vaak in z.g.
rechtzinnige preken werden gehoord. Tijdens de cholera-epidimie
werd verkondigd, dat God daarmee zijn bedoelingen had en volksziekten
onder het bestuur van God staan, die deze ziekten kan matigen of
21