1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

Hoe moeten we honderd jaar later de revolte van 1887 waarderen? Objectief
gezien hadden de voormannen van de doleantie juridisch geen
been om op te staan, zoals ook uit de vele rechterlijke uitspraken
bleek. De Hervormde Kerk is organisatorisch één geheel (landelijk
"kerk" en plaatselijk "gemeente"). Een plaatselijke gemeente kan
zich niet onttrekken aan de kerk, ongeacht hoeveel leden dit zouden
willen. Zoals bij de splitsing van 1835 is opgemerkt, was de organisatie
van 1816 niet ideaal, maar wel juridisch wettig. Bovendien is het toch
een vreemde gedachte, dat in een gemeente van 17000 zielen, 70 mensen
zomaar de macht konden overnemen en daarbij alle bezittingen
konden opeisen. Maar daarmee doen we geen recht aan de opstandige
groep, hoe klein ze ook was. Ze wilden de kerk niet verlaten, maar reformeren.
De volgende overwegingen moeten daarbij in acht genomen worden.
/ De moderne wetenschap ging in de tweede helft van de 19e eeuw
met sprongen vooruit. Hierbij kwam het tot een grote botsing met
het traditionele geloof van vele eeuwen. Eenzelfde effect had zich
ook al in 1600 voorgedaan toen Galilei beweerde, dat de aarde om
de zon draaide.
Het geruchtmakende boek van Strauss is al genoemd met de hierop
volgende kritisch-historische herwaardering van de Bijbel. Charles
Darwin legde de grondslag voor de evolutie-theorie, waar sommige
Christenen in onze dagen nog moeite mee hebben. Later volgde
Freud nog eens (1900) met zijn onderzoekingenin het zieleleven van
de mens en hij wilde niets weten van iets boven of na dit leven.
De filosoof Feuerbach had in 1841 al laten weten, dat Godsdienst
een projectie is.
Een soort wensdroom van de mens.
2 Wie namen deze theorieën gretig op? Het was de "verlichte" burgerij,
die door meer tijd en ontwikkeling deze zaken kon bestuderen,
aangemoedigd door vele predikanten, die de nieuwe inzichten
niet onder de kerkbanken staken. Maar eigenlijk wist men zich met
deze dingen geen raad. Verschillende predikanten verlieten dan ook
hun ambt. Men zag wel duidelijk wat men niet moest geloven, maar
wat er voor in de plaats kwam reikte niet veel verder dan een burgelijk
moralisme. Duidelijk komt dit naar voren bij een klacht dat een
kind gedoopt zou zijn, dat voor het huwelijk was geboren. De kerkeraad
vond, dat in zo'n geval de moeder eerst schuld moest belijden,
omdat beschaafde kringen een voorechtelijke geboorte ook afwijzen.
Een verwijzing naar Bijbelse normen, wat "rechts" graag
deed, roept al vraagtekens op, maar als een kerk als norm de "beschaafde
kringen" gaat gebruiken, is ze wel heel ver van haar basis.
72