1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

De begrafenis
Deze was volgens de Provinciale Overijsselse en Zwolse Krant een indrukwekkende
plechtigheid met honderden mensen langs de weg, die
een stoet van 30 rijtuigen aan zich voorbij zagen gaan. Ook de commissaris
van de Koningin en de burgemeester waren op de begraafplaats
'Bergklooster' aanwezig.
De periode Vermeer was ten einde en tien jaar later was ook in feite de
19e eeuw ten einde, toe de Ie wereldoorlog in 1914 uitbrak. Hoewel
Nederland buiten de strijd bleef, kon ons land zich natuurlijk niet onttrekken
aan de geestelijke veranderingen die zich vooral na die tijd
zouden voordoen. Dat zou ook de Hervormde Gemeente Zwolle ontdekken.
In de periode 1907 - 1939 slonk haar aanhang van 64,4% tot
47% en de onkerkelijkheid steeg van 1,2% tot 15%.
Terugblik op de 2e helft van de 19e eeuw
Ook in deze periode blijft de Hervormde Gemeente nominaal nog een
"aanzienlijke gemeente", maar de veelbegeerde "rust" uit de vorige
periode is volkomen verdwenen. De kerk is weliswaar sinds 1852 geen
staatskerk meer, maar ze blijft toch wel het odium houden van de kerk
der heersende klasse.
Noodgedwongen moet de gegoede burger echter een plaatsje inruimen
voor de geschoolde arbeider en de kleine middenstand. Godsdienstig
vertaald door ruimte te geven aan de opkomende orthodoxie. Deze
kan zich o.l.v. vooral ds. A. Vermeer dan goed ontplooien.
De leidende klasse wil de teugels zeer beslist niet uit handen geven en
de lagere sociale lagen staan nog niet te dringen om "macht".-De
strijd die men voert, blijft legitiem en is meer gericht op organische
groei, die hen eens de meerderheid zal geven. Een uitzondering vormt
een groep, die gaat rebelleren en hierdoor de aanzet geeft voor een
kerk der "kleine luiden", die in Zwolle aanvankelijk nominaal klein
is. Het voortschrijdende modernisme, dat blijft steken in een burgerlijke
moraal, veroorzaakt een latente groep van de latere onkerkelijken.
Eerst later gaat deze stroming enig weerwerk geven (1907).
Het sociale vraagstuk begint aan het einde van de 19e eeuw binnen het
gezichtsveld van de kerk te komen. Hoe dit zich zal ontwikkelen komt
in het tweede deel aan de orde. Door de gematigde opstelling van de
orthodoxie en door het liberalisme van de vrijzinnigheid komt het in
Zwolle niet tot een felle strijd, maar er is een aanzet tot een "driestromenland",
waarin de richtingen hun eigen leven trachten te leiden en
de twisten beperkt worden tot grensincidenten.
De volksaard en het ontbreken van grote industrie (bewust door het
gemeentebestuur geweerd) zijn hier vermoedelijk ook debet aan. Deze
situatie was uniek in den lande.
80