1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

Hij deed zijn best, maar hij kon niet anders spreken dan vanuit de belevingswereld
der welgestelden. Het geestelijk klimaat der elite was ver
verwijderd van de gewone man.
Van Senden kende het Koninklijk Huis beter dan het leven in de krotten
van het Slurink.
Maar dit is niet als verwijt bedoeld. Deze kloof was er door de gehele
19e eeuw (en niet alleen toen!).
Geluiden als persoonlijke schuld, de zondige mens ("geneigd tot alle
kwaad en niet in staat tot enig goed"), de bekering, de verzoening
door het bloed van Christus, Gods waarschuwende tekenen (de
cholera-epidemie, de overstromingen in 1826 en 1836, de komeet van
Halley, die met zijn vurige staart op 15 oktober 1835 aan de hemel verscheen)
spraken de lagere volksklassen meer aan dan kanselrethoriek
van ds. Van Senden en zijn collega's.
De organisatie
Op 30 augustus 1848 hield ds. Van Senden een toespraak tot de predikanten
van Overijssel over de organisatie van de Hervormde Kerk,
waarbij hij ook enige kritische kanttekeningen maakte maar tevens de
logische samenhang laat zien in de loop der geschiedenis.
Het is dwaas, zegt hij, om naar de oude Dordtse kerkorde terug te verlangen,
want we leven niet meer in de Republiek der Verenigde Nederlanden,
maar in het Koninkrijk der Nederlanden 27 . En inderdaad, hier
sloeg hij de spijker op zijn kop. De inrichting van een kerk heeft nauw
te maken met de heersende staatsopvatting. Wat dat betreft had men
na de Franse revolutie in heel Europa de klok teruggezet. Bij ons meer
dan dat. Behalve dat de gegoede burger weer als voorheen de dienst
uitmaakte (weliswaar in voordurend conflict met de Oranjes), werd
Nederland van republiek zelfs een monarchie met grote bevoegdheden
voor het staatshoofd.
Kerk en staat lagen weer in eikaars verlengde, evenals dat vóór 1795
was geweest. Het was al heel wat dat naast de Hervormde Staatskerk
ook nog de R.K. kerk, de Doopsgezinden, de Lutherse kerk, de Remonstranten
en de Synagoge erkend werden.
De gedachte dat Kerk én Staat volkomen gescheiden moeten zijn, werd
na de Franse revolutie snel de kop ingedrukt en bovendien zegt Van
Senden, is Koning Willem I in 1813 als redder voor staat en kerk ingehaald.
Alweer had hij hier groot gelijk.
Achteraf is het door velen betreurd, dat de Herv. Kerk zich zonder
enig protest de status van Staatskerk had laten verlenen. Maar op het
moment, was men maar wat blij, dat de Koning orde op zaken stelde
en de predikanten weer hun traktementen uitbetaald kregen.
23