1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

Eigenlijk niet veel. En dat lag ook voor de hand. De gegoede burgerij,
die hierin sterk vertegenwoordigd was, had haar plaats in de algemene
instellingen. Wel was een Ned. Protestanten Bond opgericht, maar die
was niet specifiek Hervormd. Hier hielden vooraanstaande vrijzinnige
theologen lezingen, waarin gewaarschuwd werd tegen opdringende
rechtzinnigheid. Volgens een verslag in de Zwolsche Courant hield de
Zwolse predikant Van Loenen Martinet zijn hoorders voor, dat 37
"het de natuurlijke neiging is van geestverwanten en gelijkgezinden
om zich te verenigingen en de verbreiding te bevorderen van wat zij
voor goed en waar hielden. Maar dit houdt ook het gevaar in zich,
dat men onderdrukt wat goed en waar is bij de ander en men gaat
uit van eenzijdigheden. Er is een gebrek aan waardering tegenover
de ander te vinden en veel blijft onbenut wat met oordeel had kunnen
worden toegepast of nagevolgd."
En hier komen we dan ook aan het zwakke punt van de toenmalige
vrijzinnigheid: er was nog geen positieve vulling aanwezig welke in de
plaats kon komen van alles wat voor "onwaar" werd gehouden.
De grote massa "geloofde" het wel, maar had nog niet de neiging om
de kerk te verlaten. De vrijzinnige predikanten maakten het hen dan
ook niet moeilijk. Er werd weinig gevraagd en het lidmaatschap van de
Hervormde Kerk bood nog vele voordelen. (Om in aanmerking te komen
voor het weeshuis, moest je gedoopt zijn en de diakonie verstrekte
haar hulp alleen aan lidmaten).
Deze, in feite onkerkelijke, groep werd dan als "vrijzinnig" meegeteld.
In de discussies rondom een tweede en later een derde orthodoxe
predikant speelde dit telkens een rol. Maar de echte principieel vrijzinnigen,
die acte de presence gaven, waren tegenover de bewust orthodoxen
in de minderheid.
Eerst in 1907 werd de plaatselijke vereniging van Vrijzinnig Hervormden
opgericht om toch enigszins weerbaar te zijn tegen de wassende
stroom van de orthodoxie der kleine burgers. Maar dit initiatief leidde
nog tot niets. Eerst in 1924 kwam de vereniging definitief tot stand.
52
Een propagandaplaat
Het orthodox Christelijk jeugdwerk had vele pijlen op z'n boog:
zang, mandoline, gymnastiek, fluitspel, padvinderij, Sloïd (handenarbeid),
huisvlijt, maar bovenal het evangelie om Zwolle te
veroveren. Het wervende karakter van dit werk wordt in deze
plaat goed tot uiting gebracht. Men voelde zich in een strijd gewikkeld.