1986 JAARBOEK - Historisch Centrum Overijssel

Het welkomstwoord van ds. Vermeer geeft iets weer van de sfeer in de
Zwolse Hervormde Gemeente. De hooggestemde woorden in de circulaire
van ds. Van Wijk zijn wel waarheidsgetrouw, maar zeggen het
wellicht iets te mooi. Er was een zekere verdraagzaamheid en er was de
neiging om de andere partij in haar belangen tegemoet te komen, maar
dit ging niet altijd zonder wrijvingen en bittere woorden. Ieder wilde
toch wel zijn eindje vasthouden en men voelde zich direct bedreigd.
Maar tot een felle strijd wilde men het nooit laten komen. Toen de orthodoxie
duidelijk aan invloed ging winnen, werd elke gelegenheid benut
om tot een derde predikantsplaats te komen. In 1893 was er weer
zo'n mogelijkheid door het overlijden van ds. Van Loon.
In september 1894 schreef dr. J. H. Gunning, die van 1888-1898 conrector
van het gymnasium was, een uitvoerig rapport over deze zaak,
in verband met de poging van de rechterzijde om tot een derde predikant
te komen. Een reactie hierop kwam van een oud-ouderling (wiens
ondertekening onleesbaar is). Dan was er nog een brief van een vrijzinnig
gemeentelid en een discussie in de kerkeraad. Alles tezamen een
goede gelegenheid om allerlei argumenten te beluisteren, die in de loop
van de jaren telkens weer herhaald werden. De kerkeraad was in 1894
overwegend vrijzinnig (18 tegen 6), maar de belangstelling vanuit de
gemeente was omgekeerd evenredig. De drie vrijzinnige predikanten
hadden samen 830 catechisanten en de rechtzinnigen 1850 (2 predikanten
en een godsdienstonderwijzer). Niet ten onrechte stelde Gunning
dat in Zwolle een overwegend rechtzinnige gemeente bestuurd werd
door een vrijzinnige kerkeraad.
"Dat is geen argument", wierp de voormalige ouderling tegen. "In de
eerste plaats geeft de godsdienstonderwijzer onderwijs aan de armen
(en die moeten wel komen) en de orthodoxe predikanten maken het de
leerlingen veel te gemakkelijk. Ieder wil tenslotte lidmaat worden,
maar bij de vrijzinnigen moet je nadenken en dat willen de meesten
niet."
En dat het grootste gedeelte van de gemeente rechtzinnig zou zijn,
werd ook aangevochten. De meeste mensen wisten daar niet eens zoveel
vanaf. Alleen de neuzen tellen in de kerkdiensten gaf geen goed
beeld.
Gunning ging in zijn rapport verder met aan te tonen dat rechtzinnigen
in Zwolle ongevaarlijk zijn. "Ze hebben nog nooit een poging ondernomen
om de 'macht' te veroveren, terwijl dit door een kiescollege
toch wel mogelijk geweest zou zijn. Soms bedanken nieuw benoemde
rechtzinnige ouderlingen voor de eer en moest er uiteindelijk toch een
vrijzinnige benoemd worden."
"Maar", riep de tegenstem uit, "hier heb je het bewijs: de rechtzinnigen
hebben nu eenmaal geen meerderheid in Zwolle en de orthodoxen
zijn lang niet zo ongevaarlijk als de heer Gunning denkt. Hij beweert
65