Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

formiteit in het gegeven dat pluriforme actoren ten opzichte van elkaar aanvullend
kunnen werken.
Openheid/geslotenheid: Bestuurlijke vormen/beleidsnetwerken kunnen meer
gesloten of meer open zijn. Een vorm is gesloten wanneer vooraf duidelijk is
welke actoren er deel van uitmaken en aan bepaalde processen deelnemen. Een
bestuurlijke vorm is meer open wanneer niet vooraf duidelijk is welke actoren
zullen participeren en deelname plaatsvindt op basis van vrijwilligheid.
Geslotenheid biedt afscherming van signalen uit de omgeving. Dat kan in bepaalde
gevallen gunstig zijn, maar soms ook ongunstig. Een gesloten bestuurlijke
vorm heeft eerder een eenzijdig, gekleurd beeld van de omgeving en is met
name geïnteresseerd in ontwikkelingen die aansluiten bij het eigen referentiekader.
Geslotenheid legt beperkingen op ten aanzien van het sturend vermogen van
bijvoorbeeld de overheid; het kan een faalfactor zijn bij de inzet van bepaalde
sturingsinstrumenten. Een kans van geslotenheid is dat de bij de bestuurlijke
vorm betrokken actoren tot op zekere hoogte hun eigen doelen kunnen stellen
en uitwerken.
Interdependenties: In bestuurlijke vormen/beleidsnetwerken kan sprake zijn van
veel wederzijdse relaties en afhankelijkheden (interdependenties) tussen actoren
of juist van minder relaties en meer onafhankelijkheid. Een risico’s van veel interdependenties
kan zijn dat de betrokken actoren dermate onderling verbonden
zijn, dat hun bewegingsvrijheid sterk wordt ingeperkt. Aan de andere kant biedt
wederzijdse afhankelijkheid mogelijkheden om balans te brengen in de mate van
pluriformiteit en de mate van openheid/geslotenheid van de organisatie/samenwerking.
De mate van pluriformiteit, de mate van openheid/geslotenheid en de mate van interdependenties
hangen af van kenmerken van de onderlinge verhoudingen binnen het netwerk
en van de complexiteit van de omgeving. Bij de onderlinge verhoudingen gaat het
om zaken als aantallen actoren, typen actoren, beleidsdomein(en), doelstellingen, interactiepatronen,
relaties, mate van vrijwilligheid van de deelname, mate van consensus,
machtsverdeling en beleidsvoerend vermogen. In het geval van scholen en besturen en
bij vormen van samenwerking binnen het onderwijs, is het domein het onderwijs (met
subdomeinen daarbinnen). Bij een aantal samenwerkingsvormen is het domein niet per
se alleen het onderwijs.
De complexiteit van de omgeving is afhankelijk van verschillende componenten: de
bestuurlijke omgeving (deze heeft onder meer te maken met wet- en regelgeving en de
relatie met de lokale overheid), de sociale omgeving (de buurt/wijk/stad/regio), de
professionele omgeving (de instellingen en instanties waarmee men te maken heeft) en
de competitieve omgeving (de concurrentiepositie) (Hooge, 1998).
Bijlage 2.1
Ontwikkelingen rond schaalvergroting van scholen en besturen
Het schaalvergrotingsbeleid ten aanzien van het primair en voortgezet onderwijs stond in
de jaren zeventig van de twintigste eeuw vooral in het teken van vergroting van de doelmatigheid.
Toen in de jaren tachtig deregulering en autonomievergroting op de beleids-
B.2-2 Onderwijsraad, januari 2002