Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

tieve beeldvorming ten aanzien van minder autonome scholen. Variatie in autonomie
moet scholen uitdagen, niet in een hoek zetten.
Bij veel financiële autonomie zijn negatieve effecten als oneigenlijk gebruik, faillissementen
en dergelijke denkbaar. Deze kunnen onder meer worden tegengegaan door alleen
scholen die aan bepaalde, nader te bepalen condities voldoen, de mogelijkheid voor veel
financiële vrijheid te bieden (zie ook Eijlander et al, 2001, p.16). Deze gedachte zou moeten
worden betrokken bij het zelfbepalingsinstrument zoals dat in het voorgaande is
geschetst.
Verder zou de rijksoverheid constructies moeten activeren die kunnen verhinderen dat
scholen financieel in de problemen raken. Dit kan bijvoorbeeld door monitoring en begeleiding
van scholen met een ruimere financiële autonomie (nadrukkelijke toetsing van het
accountantsverslag) en door scholen te verplichten om (bij het verkrijgen van meer
beleidsruimte) zorg te dragen voor een vangnet. Een vangnet kan bijvoorbeeld een groot
bestuur zijn, maar ook een gezamenlijk fonds en dergelijke. In het actieprogramma
Kwaliteit aan de basis wordt gesteld dat een bepaalde bestuurlijke schaal een conditie is
voor lumpsumfinanciering in het primair onderwijs. Volgens de raad kunnen scholen echter
ook binnen andere verbanden tot de benodigde risicodekking komen (zie verder
hoofdstuk 6).
GELIJKHEID
Er zal rekening moeten worden gehouden met het feit dat wanneer de ene school formeel
meer autonomie heeft dan de andere, de rechtsgelijkheid van personeel en van leerlingen
van de verschillende scholen in het gedrang kan komen. Gelijkheid in de zin van
toegankelijkheid lijkt niet in het geding bij de hier voorgestelde variatie in autonomie.
SOCIALE COHESIE
Onderwijs gedijt beter in goed lopende sociale omgeving. De sociale textuur is dubbel
belangrijk, namelijk als voorwaarde voor goede onderwijsprestaties en als raster voor de
sociale binding van een gemeenschap. Nu om ons heen verschillende sociale verbanden
aan kracht verliezen kan juist de school een fundamentele kracht zijn om gemeenschapsvorming
te realiseren. Scholen kunnen in de optiek van de raad hun ruimere autonomie
gebruiken om hier op verschillende manieren vorm aan te geven:
1 via de weg van het curriculum:
• vakspecifiek, bijvoorbeeld bij maatschappijleer, economie,
geschiedenis,
• transversaal over de vakken heen en
• specifiek, projectgericht;
2 langs procedureel-substantiële weg:
• deelname in besluitvorming door leerlingen en leraren en
• participatie van ouders en lokale gemeenschap; en
3 langs de weg van de schoolcultuur en het schoolklimaat.
Variatie in autonomie die aansluit bij de specifieke situaties van de school kan tegemoet
komen aan het criterium van bevordering van de sociale cohesie.
38 Onderwijsraad, januari 2002