Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

• een algemeen streven zou moeten zijn om in de verslaggeving de prestaties,
de bedrijfsvoering en de financiën in onderlinge samenhang te belichten
(Rekenkamer, 2000b, p.1).
ONDERWIJS
Vanuit de optiek van ‘corporate governance’ zien we dat de raden van toezicht verscheidene
evenwichten hebben te onderhouden, namelijk:
• een evenwicht tussen interne en externe bemoeienissen: men heeft een zekere
voorkeur om zich te beperken tot de centrale directie, maar weet waarschijnlijk
dat goed toezicht niet alleen kan bouwen op de centrale directies, maar een
bredere informatievoorziening vraagt;
• een evenwicht tussen de toeziende en de, bij voorkeur uitgeoefende, klankbordondersteunende
functie ten opzichte van de centrale directies; en
• een evenwicht tussen aanspraakmakende groepen van buiten de instelling zoals
de verschillende overheden, regionale instanties en bedrijven. In de contacten
met deze groepen en instanties wordt gezocht naar een patroon dat ten goede
komt aan het functioneren van de instelling als geheel (Van Ophem & van
Wieringen, 1999).
De verantwoordingslijnen zoals die in het voorgaande Overzicht 6 zijn geschetst, zijn
uiteraard verschillend. In het onderwijs zien we vooral het tweede model. Dat betekent
dat de verantwoordingslijnen vanuit de raad van toezicht ook breed moeten worden aangepakt.
In het onderwijs kan onderscheid worden gemaakt tussen horizontale en verticale verantwoording.
In het eerste geval wordt door de school min of meer rechtstreeks verantwoording
afgelegd tegenover de maatschappij of de (plaatselijke) gemeenschap. Aan een dergelijke
controlelijn kan op verschillende manieren gestalte worden gegeven. Er zijn verschillende
vertegenwoordigers van de gemeenschap denkbaar. Voor het openbaar onderwijs
kan het gaan om een representant van de staat (de minister) of van de plaatselijke
bevolking in de vorm van een representatief orgaan (bijvoorbeeld de gemeenteraad).
Voor het bijzonder onderwijs gaat het om een vertegenwoordiger van een locale particuliere
gemeenschap, waartoe uiteraard ook de ouders moeten worden gerekend. Deze
gemeenschapsvertegenwoordigers kunnen in het schoolbestuur zitting hebben. Zowel bij
het openbaar als het bijzonder onderwijs kunnen ouders ook op andere manieren hun
controlefunctie uitoefenen. Via andere vormen van ouderbetrokkenheid (MR, ouderraad
en ouderparticipatie bij activiteiten op school) kunnen zij bijdragen aan prikkels voor
scholen.
Een tweede vorm is de verticale verantwoording: verantwoording van de school tegenover
rijk, gemeente en inspectie, die in naam van het algemeen belang optreden. Bij deze
verantwoording gaat het om overheden of overheidsinstanties die een verantwoordelijkheid
hebben ten aanzien van zowel het openbaar als het bijzonder onderwijs. In het algemeen
geldt dat deze organen terughoudendheid moeten betrachten ten aanzien van de
inhoud van het onderwijs. Zo mogen bijvoorbeeld gemeenten geen inhoudelijke eisen
stellen aan het onderwijs als het gaat om door de rijksoverheid bekostigde activiteiten.
Wel moeten zij het algemeen maatschappelijk belang bewaken en kunnen zij op die
grond inhoudelijke eisen stellen in het geval van door de gemeente gefinancierde activiteiten.
96 Onderwijsraad, januari 2002