Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

6.2.2 SAMENWERKING
Samenwerking kan een alternatief zijn voor schaalvergroting via fusie, maar er zijn ook
risico’s aan verbonden in die zin dat de autonomie van scholen in het gedrang kan
komen. Cruciaal is dus dat de school in principe als centrale actor de regie heeft over
‘waartoe, met wie en hoe’.
In hoofdstuk 2 is op de dilemma’s van overheidssturing enerzijds en autonomie van scholen
anderzijds ingegaan. Daarbij is de rol van zowel de rijks- als de gemeentelijke overheid
aan de orde gekomen. Wat de rijksoverheid betreft gaat het om sturing in verband
met de haar toegedachte kerntaken. Waar het gaat om de positie van de lokale overheid
kan worden opgemerkt dat deze, naast de scholen, op bepaalde vlakken ook een regierol
heeft. Te denken valt aan haar sturingsverantwoordelijkheid op het terrein van de huisvesting
en het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid. Het volgende praktijkvoorbeeld
op het gebied van de huisvesting is illustratief voor het gesignaleerde spanningsrisico.
In een gemeente wordt besloten een schoolgebouw af te breken. Vervolgens ontstaat een discussie
over de wijze waarop wordt omgegaan met de opbrengst van de verkoop van de grond. Het
schoolbestuur geeft prioriteit aan het verbeteren van schoolgebouwen en ziet daarom het liefst dat
de middelen worden geherinvesteerd in het onderwijs. Echter, de gemeente kan (uitgaande van
een gerealiseerde adequate onderwijshuisvesting) als eigenaar van de grond besluiten de middelen
inzetten ten gunste van een andere maatschappelijke sector, bijvoorbeeld een nieuw centrum voor
gezondheidszorg of een buurthuis.
Door samenwerking met externen kan een school (via een inhoudelijke weg) krachten
bundelen zonder tot fusie te hoeven overgaan. Een nadeel van bepaalde vormen van
samenwerking is dat ze vaak financieel minder aantrekkelijk zijn dan fusie, omdat fusie
vaak met financiële prikkels wordt gestimuleerd. In dat verband beveelt de raad aan om
als rijksoverheid samenwerkingsvormen financieel te ondersteunen, op een vergelijkbare
wijze als bij de bestuurlijke krachtenbundeling.
Samenwerking die van bovenaf is opgelegd en/of via financiële regelingen wordt ‘uitgelokt’
verloopt soms stroef en niet altijd wordt het doel bereikt. Vaak domineert de structuur
boven de inhoud. Beter is het wanneer samenwerking ‘spontaan’ ontstaat rond
inhoudelijke thema’s. De vormgeving van een verband zou daarop moeten volgen (en bij
passen) en niet vooraf gaan aan de inhoud. Samenwerking die in dit verband door de
scholen zelf gezocht en aangegaan wordt, heeft een meer dynamisch karakter. Wanneer
vervolgens in de praktijk blijkt dat het aangegane verband niet de beoogde functie heeft,
vervalt het bestaansrecht van het aangegane verband en zal de samenwerking stoppen.
Volgens de raad is het niet aan de orde om bij samenwerking een bepaalde inhoudelijke
component te verplichten. Bij gedwongen of uitgelokte samenwerking zou de samenwerkingspartners
de tijd gegund moeten worden om de inhoudelijke component in te vullen.
Een andere constatering is dat de regio’s van grote schoolbesturen, samenwerkende
besturen, samenwerkingsverbanden WSNS en vo-vso, lokaal onderwijsbeleid en dergelijke
elkaar steeds meer overlappen. Voor scholen is het lastig om telkens aan verschillende
overlegtafels te zitten, dat levert een ‘bestuurlijke drukte’ op die bij een andere regionale
Wat scholen vermogen
79