Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

Ook op gemeentelijk niveau is de spanning tussen overheidssturing en autonomie terug
te zien. Een voorbeeld kan worden gegeven aan de hand van de verantwoordelijkheid van
de gemeente voor de huisvesting. In een aantal gemeenten wordt deze verantwoordelijkheid
doorgedecentraliseerd naar de schoolbesturen. Dat komt tegemoet aan de eigen verantwoordelijkheid
van het onderwijs en past binnen de gedachte van autonomievergroting.
Een groot aantal gemeenten wil echter niet tot doordecentralisatie overgaan, met
name gemeenten die het huisvestingsbeleid van scholen in een ruimere context van
onderwijs-, jeugd- en achterstandenbeleid plaatsen. Via het lokale beleid ten aanzien van
de huisvesting van welzijns-, zorg- en onderwijsvoorzieningen (onder meer het kader van
de brede school) kan daarop enige sturing worden uitgeoefend. Bij doordecentralisatie
vervalt die sturingsmogelijkheid voor de gemeente. In paragraaf 3.2.2 wordt nader ingegaan
op doordecentralisatie, maar dan met name in het verband van variatie in autonomie
in relatie tot het beleidsvoerend vermogen van scholen en besturen. In hoofdstuk 6 komt
de relatie tussen lokale overheid en scholen nog een keer terug in het verband van de
gemeente als samenwerkingspartner voor de school.
2.2.3 DE STUDIE DEREGULEREN MET BELEID
In de studie Dereguleren met beleid (Onderwijsraad, 2000b) onderzoekt de raad de effecten,
risico’s en kansen van deregulering en autonomievergroting in de verschillende
sectoren van het onderwijs. Naar aanleiding daarvan doet de raad een aantal suggesties
voor verder dereguleringsbeleid met inachtneming van zowel de overheidsverantwoordelijkheid
als de eigen verantwoordelijkheid van onderwijsinstellingen. Met name gaat het
om mogelijkheden om binnen een deregulerende context negatieve effecten van het
beleid te verminderen en positieve effecten te bevorderen.
Risico’s en kansen van dereguleringsbeleid zijn in de studie gegroepeerd naar de rijksoverheid,
intermediaire actoren en onderwijsinstellingen. In relatie tot de rijksoverheid hebben
risico’s en kansen betrekking op het zoeken van een balans tussen deregulering en regulering
en de neiging om als rijksoverheid te snel in te grijpen met regulerende maatregelen
(re-regulering).
Bij risico’s die met intermediaire actoren te maken hebben gaat het om het eerder
genoemde verschijnsel dat bij deregulering vaak andere actoren de regulerende taak van
het rijk overnemen waardoor de autonomievergroting van instellingen in het gedrang kan
komen.
Wat betreft risico’s en kansen bij de scholen constateert de raad dat de slaagkansen van
de beoogde effecten van deregulering en autonomievergroting in belangrijke mate afhankelijk
zijn van het beleidsvoerend vermogen binnen de instellingen. De instellingen verschillen
op dat vlak, zowel binnen sectoren als tussen sectoren. Risico’s van te weinig
beleidsvoerend vermogen zijn conservatisme en passiviteit. Kansen van een ontwikkeld
beleidsvoerend vermogen zijn versterking van de eigen identiteit van instellingen, meer
variatie tussen instellingen en innovatie. Verder wordt geconstateerd dat bij een toenemende
autonomie (en bij schaalvergroting) vaak sprake is van meer interne regulering
door het bestuur, bovenschools management en het management van de instellingen.
Daarbij groeien vaak ook de beleids- en beheersorganisatie en neemt de gerichtheid op
secundaire processen (huisvesting, bekostiging, personeel en dergelijke) toe. Risico’s hiervan
zijn ‘verstaffing’, het ontstaan van weerstand binnen instellingen en het afnemen van
het beleidsvoerend vermogen van de instelling. Een kans die verbonden is aan interne (re-
)regulering is dat binnen de instelling een op de situatie afgestemde verdeling van
Wat scholen vermogen
19