Wat scholen vermogen - Onderwijsraad

faciliërende rol heeft. De feitelijke invulling en uitvoering is vooral een verantwoordelijkheid
voor de scholen en kan in samenspraak met het veld herhaald onder de aandacht
worden gebracht, maar niet via regelgeving worden afgedwongen.
5.2.4 INTERNE KLEINSCHALIGHEID
In paragraaf 5.1.6 is met het RMO-advies Aansprekend burgerschap geconstateerd dat de
menselijke maat in het onderwijs soms zoek is geraakt, maar dat er ook ontwikkelingen
zijn in de richting van interne schaalverkleining. Opgemerkt wordt dat een menselijke
maat zowel kan worden gerealiseerd via interne schaalverkleining van grote schoolorganisaties,
als via kleine schoolorganisaties. Hieronder gaat het vooral over het eerste.
De vorming van kleinere organisatorische eenheden kan onder meer bijdragen aan
wederzijdse betrokkenheid en respect, de professionaliteit en motivatie van leraren, een
innovatief klimaat, inspraak bij beslissingen en een gevoel van verantwoordelijkheid
(Cotton, 1997; Van Dijck, 1998; Meier, 1996; Rinnooy Kan, In ‘t Veld & De Vijlder, 2000;
RMO, 2000; Van de Venne, in druk). Zowel leraren als leerlingen hebben daar baat bij, in
die zin dat ze zich vaak prettiger voelen in een kleiner organisatorisch verband. Wat
betreft de omvang daarvan noemt Cotton (1997) voor het primair onderwijs een aantal
van 300-400 leerlingen en voor het voortgezet onderwijs 400-800 leerlingen. Rinnooy
Kan, In ‘t Veld & De Vijlder (2000) noemen een aantal van 400 leerlingen en 70 leraren
(voltijds en deeltijds).
Er is overigens geen empirisch bewijs dat een kleine schaal ook bijdraagt aan de leerprestaties
van leerlingen, maar er zijn wel andere effecten bij leerlingen geconstateerd,
zoals een geringer schoolverzuim, minder voortijdige schooluitval en meer betrokkenheid
bij de school. Ook de bovengenoemde effecten op leraren en de interne organisatie
zijn van belang. Deze voordelen zijn dermate groot, dat het wenselijk lijkt om schaalverkleining
te realiseren, met name binnen de vele grote scholen die er momenteel zijn, en
met behoud van de voordelen van de grotere, omringende schoolorganisatie. Er is een
actief beleid nodig om de onderlinge betrokkenheid en professionele communicatie tot
stand te brengen. Met name gaat het om de ontwikkeling van zaken als intervisie, zelfsturende
teams en collectieve verantwoordelijkheid. Feitelijk gaat het er dus om dat verschillende
van de instrumenten die in het voorgaande zijn besproken, in samenhang met
interne schaalverkleining worden gerealiseerd. Tegelijkertijd moet ervoor worden gezorgd
dat de bedrijfsmatige voordelen van een bepaalde mate van grootschaligheid en het
gezamenlijke van de organisatie als geheel, worden bewaard (Smylie & Perry, 1998).
Overigens is interne schaalverkleining momenteel in veel scholen al een duidelijk aandachtspunt.
Eén van de voorbeelden van interne schaalverkleining is het netwerk Minder handen in de klas.
Door de scholen in dit netwerk wordt gestreefd naar een kleiner aantal vakleraren per klas in de
onderbouw van het voortgezet onderwijs, om zo de overgang van primair naar voortgezet onderwijs
te vergemakkelijken en om meer contact tussen leraren en leerlingen te realiseren. Dit betekent
dat leraren in een klas verschillende vakken moeten geven. De leraren die lesgeven aan
dezelfde groep(en) vormen samen een kernteam dat zelf verantwoordelijk is voor die groep(en)
leerlingen.
60 Onderwijsraad, januari 2002