De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Lezen is zingevingDe kern van het literaire lezen berust op een proces van persoonlijke zin- en betekenisgeving.Er is vaak op gewezen dat de verbeelding door middel van de taal een direct beroepdoet op het eigen voorstellingsvermogen. Een lezer van literatuur moet zich voorstellingenmaken bij woorden en begrippen die de bouwstenen vormen van een verhaal. Anderemedia dragen die bouwstenen meestal in een zintuiglijk kant-en-klare vorm aan. Zonderaan de betekenis van het beeld in onze cultuur voorbij te willen gaan, moeten we tochconstateren dat gedrukte taal beroep doet op het persoonlijke voorstellingsvermogen endaardoor een rijke en vormende waarde kan hebben. Die waarde beslaat drie elementen:Het psychologischeWie leest moet niet alleen verbanden leggen, afleidingen maken en de context van hetgeschrevene bepalen, hij moet onvermijdelijk ook elementen uit zijn eigen levenservaringtoevoegen aan de taal van derden. De woorden ‘auto’, ‘boom’ of ‘liefde’ komen niet totleven als de lezer zich bij deze begrippen niet het gemiddelde van zijn eigen ervaringenkan voorstellen. Bijgevolg kleurt hij een verhaal ten dele zelf en maakt hij gebruik van eenpersoonlijk palet. Lezen is echter maar gedeeltelijk een privé-ervaring. De taal is ‘bovenindividueel’,en zo zal in de loop van het verhaal blijken of de ingebeelde voorstelling van dezaken klopt. Vaak moet de lezer bijsturen. Dat geldt uiteraard niet alleen ten aanzien van deinhoud van zekere woorden en begrippen, maar ook wat betreft de inleving in subjectieveervaringen. Dit bijsturen vraagt dan weer om een vorm van distantie tot het eigen gevoel.Het kritisch-reflectieveVeel meer dan bij andere media het geval is, laat het boek de gebruiker vrij in zijn bespiegelingen.De geschreven tekst maakt een mate van betekenisopschorting mogelijk die eldersniet voorkomt. Ik kan mijn boek even wegleggen, nadenken over een zin, terugbladeren,herlezen of mijn mening of waardering over een bepaalde passage nog even uitstellen.Natuurlijk kan ik meegesleept worden door een boek – goede boeken moéten meeslepen –maar ik kan in dat proces ook op de rem gaan staan. Juist omdat de lezer het leesproceskan reguleren, is hij in staat denkpauzes te creëren die een kritische reflectie op het verhaalmogelijk maken. Dit kritisch-reflectieve lezen wordt bovendien versterkt wanneer deleeservaring gedeeld wordt met anderen, zoals in leesclubs of in de klas bij goede literatuurdocenten.Het zelfreflectieveDe combinatie van het psychologische en het reflectieve leidt tot een vorm van zelfreflectiedie de kern is van de westerse humanistische traditie. Het interpreteren van literaire tekstenbestaat voor een belangrijk deel uit het tot bewustzijn brengen van eigen gevoelens enwaardeoordelen over die tekst. Daarbij ontstaat een dynamisch zelfbegrip dat nooit eindigtin een afgerond beeld, maar steeds om verdere verdieping vraagt. Dit zelfbegrip is op eenbewegelijke en veelvormige manier identiteitsvormend. Het dialogisch proces tussen lezeren tekst is zowel een individuele ervaring als een (taal)gemeenschappelijke, in zoverre eengemeenschap probeert zijn belangrijkste teksten steeds weer opnieuw te lezen, te interpreterenen in verband te brengen met nieuwe ontwikkelingen.ConclusieLiteratuur bevat het geheugen van alle menselijke ervaringen en onderzoekt die voortdurend.Literatuur is een voortdurend aangroeiende verzamelplaats van verhalen over dediverse gedaantes van het menselijk leven. Het lezen van literatuur verdiept het inzicht indie ervaringen, brengt ze in relatie met het eigen bestaan en heeft een identiteitsvormendewaarde, zowel in individuele als in bovenindividuele zin. Dit reflectieve vermogen van literatuuren lezen is geen unieke eigenschap van de literaire cultuur, maar kan uiteraard,in gewijzigde vorm, ook ontstaan via andere media zoals film, internet en televisie. Maar hetis de grote verdienste van de leescultuur dat dit vermogen tot ontwikkeling kon komen.De cultuur van het lezen - De humanistische faktor99