De cultuur van het lezen - Taalunieversum

tot andere media en cultuuruitingen te bevorderen. ‘Leesbevordering’ zou een onderdeelmoeten zijn van een bredere mediaopvoeding. Literatuuronderwijs, met zijn nadruk opverhaal- en vormanalyse, kan een bijdrage leveren aan deze mediaopvoeding.Empirisch onderzoek leert dat lezen deze competenties niet automatisch, vanzelfsprekenden in alle gevallen oproept. De eigenschappen van de tekst of de intenties van de auteurvallen niet noodzakelijk samen met de reactie van de lezer. Hieruit volgt dat we het lezenop zijn minst op een gedifferentieerde wijze moeten benaderen en ons steeds moetenafvragen wat we precies nastreven, bij wie en waarom. Streven we via lezen een reflectieveinstelling na? Of willen we dat mensen ontdekken dat lezen troost kan bieden? Willen wemensen in aanraking brengen met de mogelijkheid die lezen biedt tot inleven in anderen?En kunnen en willen we daarmee iemands inlevingsvermogen in het algemeen stimuleren?Gebeurt die inleving vanzelf, als iemand maar genoeg leest, of is er meer nodig? Elkdoel en elke doelgroep stelt zijn eigen eisen aan het (onderwijs)aanbod. Het onderwijzenvan literatuur en lezen is daardoor een complexe en tot op zekere hoogte individuele aangelegenheid.Bovendien is er ondanks de beschikbaarheid van de nodige onderzoeksresultaten nog veeldat we niét weten. De meeste kennis over ontlezing is gebaseerd op kwantitatieve gegevens,zoals de mate waarin mensen tijd besteden aan lezen. Dergelijke gegevens drukkenechter niet de waardering van het individu, noch de kwaliteit van de leeservaring uit.In een debat over leescultuur kunnen kwantitatieve cijfers nooit alleen de doorslag geven.De vrees voor ontlezing heeft immers vooral betrekking op kwalitatieve aspecten.Rondom enkele bijzonder belangrijke vragen ontbreken op dit moment harde gegevens:‘Op welke wijze beïnvloeden de audiovisuele en digitale media, met hun soms niet-lineairestructuren, de manier waarop wij denken en leren? Op welke wijze beïnvloeden de nieuwemedia en het internet de literatuur zelf? Welke rol spelen de eigenschappen van de drager?’De manier van lezen hangt immers samen met de specifieke eigenschappen van de drager,zoals in het geval van een boek met een langere, lineaire, afgeronde, tekst: we kunnenons afvragen of dit type tekst andere effecten sorteert dan kortere, niet-lineaire of digitaleteksten. De geschiedenis leert immers dat nieuwe media nieuwe culturele gebruikenscheppen. Hierop zullen we zo goed mogelijk moeten anticiperen.De historische dimensie, de bindende functieDe overdracht van gedeelde (historische) kennis via lezen en literatuur is niet vanzelfsprekendmeer. Die bindende functie moet overigens niet overdreven worden: literatuur heeftdie functie nooit voor iedereen vervuld en kan behalve bindend ook scheidend zijn – denkmaar aan het onderscheid tussen ‘kenners’ en ‘leken’.Er zijn verschillende vormen van culturele geletterdheid. Het getuigt van realisme om teaccepteren dat literatuur zijn vroegere en vanzelfsprekend centrale positie niet meer bezit.Toch willen we graag dat wat voor ons van blijvende waarde is, overdragen en tot gemeenschappelijkekennis blijven maken. Precies dankzij nieuwe vormen en nieuwe media,kunnen we grote verhalen uit het verleden nieuw leven inblazen. Misschien zullen wedaarbij, afhankelijk van doel en doelgroep, niet altijd aan de originele tekst kunnen vasthouden.Maar wie een leek bekend wil maken met de relativiteitstheorie, doet dat doorgaansook niet aan de hand van de originele teksten van Einstein.Naargelang de differentiatie binnen onze cultuur toeneemt, neemt ook de variatie inverwerking van kennis en informatie toe. Het komt er dan ook op aan de verschillendegeletterdheden met elkaar in contact te brengen, zonder de traditie te verwaarlozen. In ditkader verdient literatuuronderwijs een extra.Literatuuronderwijs in de zin van ‘overdracht van kennis en bekendmaking met de (historische)canon’ is niet hetzelfde als literatuuronderwijs als ‘leesbevordering met het oog opzingeving en vorming’. Deze invullingen overlappen elkaar slechts gedeeltelijk en zijn in depraktijk soms zelfs tegenstrijdig. Deze vaststelling doet echter niets af aan het belang vanbeide: opnieuw moet de aandacht uitgaan naar de afstemming op verschillende geletterdhedenen naar de explicitering van doel en doelgroep.104De cultuur van het lezen - Slotbeschouwing Nederlandse Taalunie