De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Over die keuze tussen leerstof en leerling formuleerde de Nederlandse pedagoog Imelman 25een genuanceerd inzicht. Volgens Imelman heeft onderwijs te maken met drie polen vancommunicatie: ‘Er is een subject dat een ander subject inleidt in betekenissen die beidenmoeten kunnen verantwoorden. Opvoeding kent een triadische structuur en is dan aanwezigals opvoeder, kind en kennis, dank zij het kennisverantwoordend inleiden van de eersteen het kennisverantwoording vragend leren van de tweede, met elkaar verbonden zijn.’ 26Het lijkt vanzelfsprekend, maar dit inzicht relativeert ten dele de tegenstelling tussen ‘leerlinggericht’en ‘leerstofgericht’.Ten dele… leraren blijven met een aantal theoretische en praktische problemen zitten.Hoe kunnen we de confrontatie op gang brengen en welke argumenten tellen bij het debatover traditie en vernieuwing? Wie heeft recht van spreken? Zijn de interpretaties en evaluatiesvan specialisten, critici of leraren meer waard dan het oordeel van lezers met minderopleiding? Hoe staat het met het doorgeven van kennis – de literatuur zelf – en met het aanlerenvan literaire vaardigheden? Welke bijdrage levert het cultuurbeleid in het algemeenen de leesbevordering in het bijzonder? In wat volgt wil ik aan de hand van deze vragen hetdebat rond culturele geletterdheid analyseren.Vooraf wil ik echter een ervaringsdeskundige aan het woord laten over het reilen en zeilenin het literatuuronderwijs tijdens de laatste decennia van de twintigste eeuw.Jacques Kruithof werkte in die periode als leraar en lerarenopleider. Hij maakte de golf vanvernieuwingen mee en oordeelde daarover als volgt: ‘Het voortgezet onderwijs staat alsinds jaar en dag niet meer garant voor de culturele bagage die noodzakelijk is om tot deelite van de lezers te kunnen toetreden.’ 27Het SlotfeestIn de roman Het Slotfeest beschrijft Kruithof een literatuurdocent die over zijn ervaringenvertelt. De roman draait rond het conflict tussen de leerstofgerichte versus de leerlinggerichtebenadering. De verteller laat er geen misverstand over bestaan dat hij aan de krantvan de traditie staat: ‘Het onderwijs moet niet draaien om wat de leerlingen als kind interesseert,maar om wat hen als volwassene dient te interesseren: om wat het vak meebrengt,om wat de cultuur inhoudt.’ 28Die boodschap wordt in de lijvige roman in alle mogelijke variaties herhaald. Het verhaalleest als een lange klaagzang over de teloorgang van het traditionele onderwijs: ‘Het literatuuronderwijsis “uitgehold”: wat afgekloven botjes van de literatuurgeschiedenis, sterieleopdrachten voor romananalyse (in schoolboeken: bij de verteltijd domweg het aantalbladzijden invullen), uittreksels inleveren en meninkjes spuien. Historische kaders, referenties,artistieke en levensbeschouwelijke achtergronden, er blijft ternauwernood eenrudiment van over: het pedagogisch beeld van de jongere als ontwikkelde en capabele lezerin-wordingis verdwenen. Het valt te betwijfelen of vigerende doelen als “leesplezier” en“smaakontwikkeling” bereikt kunnen worden met oppervlakkigheid en liefdeloze behandeling.’29 De schrijver presenteert zichzelf als een wandelend anachronisme en is daar trotsop.25. Imelman: 1977.26. Imelman: 1977, p. 111.27. Kruithof: 1987, p. 33.28. Kruithof: 2004, p. 89.29. Kruithof: 2004, p. 88.30. Offermans: 2000.31. In: Van Driel: 2005.Kruithof is niet de enige die het belang van literatuur verdedigt. Collega-schrijvers/essayisten/literatuurdocentensluiten zich aan bij zijn klaagzang. Cyriel Offermans 30 vraagt zichaf: ‘Wordt het geen tijd om kwetsbare literaire schatten te beschermen tegen de school inplaats van ze met alle geweld aan de man te brengen?’ Robert Anker klaagt: ‘Het literatuuronderwijsop middelbare scholen is sinds de invoering van het studiehuis gekortwiekt.De adepten van het “leesplezier” hebben gewonnen: lezen moet “leuk” zijn. Maar dat is tochgeen onderwijsdoel? Als de helft van de kinderen het niet leuk vindt, dan is dat maar zo.Er wordt toch ook niet gesproken over “wiskundeplezier”?’ 31Het ziet er naar uit dat heel wat literatoren zich vervreemd voelen van de scholen en van deweeromstuit ook van de culturele geletterdheid in de hele maatschappij.18 De cultuur van het lezen