De cultuur van het lezen - Taalunieversum

ibliotheken betekent dat een forse daling van het aantal uitleningen van niet-fictiewerken.Vooralsnog lijkt het zo te zijn dat de band tussen literaire, verhalende tekst en het mediumboek sterk is; hiernaar is echter nog geen empirisch onderzoek verricht. Tenslotte kanworden opgemerkt dat het denken over functies van literatuur specifieker is geworden,zonder dat men meteen tot empirisch onderzoek overgaat. Voor de functie van verhalenvanuit wat tegenwoordig de ‘cognitieve narratologie’ heet, is Herman 14 een voorbeeld.Hoe zit het met de mate waarin men leest? In Nederland is het onderzoek naar leesomvangdat door het Sociaal Cultureel Planbureau wordt verricht het meest bekend. Een landelijkrepresentatieve steekproef houdt gedurende twee weken in het najaar bij hoeveel tijd aanlezen wordt besteed in de vrije tijd (tijdbestedingonderzoek). In Trends in de Tijd 15 wordt eenoverzicht van de zich nog steeds doorzettende neerwaartse lijn gepresenteerd: van 6,1 uurvoor de gemiddelde Nederlander (ouder dan twaalf jaar) voor het lezen van gedrukte media(boeken 1,6 uur) in 1975 naar 3,9 uur (0,9 uur) in 2000. Het onderzoek geeft een zorgelijkbeeld maar is niet geheel onomstreden omdat sommigen twijfelen aan de representativiteitvan de onderzoeksperiode voor het gehele jaar. Bovendien is het onduidelijk wat de implicatieis van het afgenomen lezen: de relatie omvang en kwaliteit hoeft niet evenredig te zijn;de leescultuur is diverser geworden, waardoor deze afname kan verklaard worden.‘Attitude’Men zou een gedetailleerder beeld van lezen moeten schetsen. De studies van van Schooten 16en Stalpers 17 kunnen daarbij helpen. Beiden werken met het (enigszins verschillend geoperationaliseerde)concept ‘attitude’, een stabiele houding ten opzichte van het lezen van inhun geval fictie, bestaande uit een hedonistische en een utilitaire dimensie. De scores op deattitude nemen af naarmate de schooltijd vordert; belangrijkste determinant van de leesbereidheidis de hedonistische dimensie, zeg maar de leesvoldoening. Deze studies hebbenimplicaties voor literatuuronderwijs en leesbevordering en betreffen in feite ‘literairesocialisatie’. Onder die noemer geeft men aan hoe de literaire ontwikkeling van personenverloopt 18 , welke factoren daarop van invloed zijn 19 en wat literaire socialisatie betekent. 20Tot slot nog een voorbeeld van een toegepaste effectstudie waarvan de resultaten vanbelang zijn voor de discussie over het literatuuronderwijs. Verboord 21 constateert opbasis van een survey onder leraren dat het literatuuronderwijs hetzij leerlinggericht hetzijcultuurgericht wordt ingericht. Beide begrippen zijn complementair: wanneer een leraarmeer aandacht besteedt aan het ene, doet hij dat minder aan het andere. Verboord gaat metbetrekking tot leesstimulatie eveneens veranderingen na in het ouderlijke milieu.Bij leerlingcohorten van na 1975 onderzoekt hij de leesfrequentie en het leesniveau op basisvan een lijst auteurs gerangschikt volgens literair prestige. Leerlinggericht onderwijs waarinleesplezier primeert en een sterke ouderlijke stimulatie leiden tot een hogere leesfrequentieen een hoger leesniveau, maar in het algemeen wordt met latere cohorten de frequentiegeringer en het niveau lager. Een verklaring voor dit gegeven heeft Verboord niet; hoogstenskan hij constateren dat onderwijs en milieu de teruggang op beide variabelen weten af teremmen.14. Herman: 2003.15. Breedveld & Van den Broek: 2001, pp. 84-87.16. Van Schooten: 2005.17. Stalpers: 2005.18. Zie Schram & Haanstra: 2005.19. Zie bijvoorbeeld Kraaykamp: 2002.20. Zie Andringa, 1989.21. Verboord: 2003.In deze paragraaf hebben we de rol van een empirische benadering met betrekking tot deleescultuur onder de loep genomen. We hebben gesteld dat een empirische benadering kanbijdragen tot een precisering van opvattingen met betrekking tot aspecten van leescultuur,tot het leveren van data voor de discussie met betrekking tot de leesomvang of de functievan literatuur en tot het realiseren van doelen van literatuuronderwijs en leesbevordering.Ook hebben we geconstateerd dat onderzoek naar lezen via verschillende, nieuwe medianog niet van de grond gekomen is. In de discussie over de cultuur van het lezen heeft deempirische inbreng geen beslissende stem, toch kan hij niet ontbreken.80De cultuur van het lezen - De empirische blik