De cultuur van het lezen - Taalunieversum

te ontspannen, te genieten, om troost te zoeken, om zich te amuseren, om te leren en teontdekken, om na te denken. Volgens Fransje Nelck-da Silva Rosa beleven jongeren dieverder gevorderd zijn in hun ego-ontwikkeling (lees: persoonlijkheidsontwikkeling) meerleesplezier. Daardoor lezen ze meer, en lezen hangt samen met leren en nadenken – deontwikkeling van de lezer door reflectie is met andere woorden de belangrijkste functie vanlezen. Nelck-da Silva Rosa onderscheidt drie niveaus van reflectie: nadenken over zichzelfnaar aanleiding van de tekst (zelfbeschermend); nadenken over zichzelf, de tekst en anderemensen (relationeel) en nadenken over zichzelf, de tekst, anderen en de wereld (abstraherendexistentieel). In de adolescentie lopen meisjes in ontwikkeling gemiddeld tweeënhalf jaarvoor op jongens. Daarom zijn meisjes eerder in staat tot relationele en abstraherend existentiëlereflectie en haken ze minder snel af bij literatuur die om dit soort reflectie vraagt (zoalsFlauberts Madame Bovary). De ontwikkelingsvoorsprong van de meisjes verdwijnt in de jongvolwassenheid,helaas is ook het leesplezier van de jonge mannen dan vaak verdwenen.1.2 Statement Luc DevoldereHet grote verschil tussen retorica en literatuur bestaat er volgens Luc Devoldere in dat literatuurde lezer niet wil overreden tot handelen, maar voor zich wil winnen. Zoals Odysseusde zang van de sirenen ondergaat en ervan geniet, zonder eraan ten onder te gaan (want hijheeft de oren van zijn makkers met was laten dichtstoppen en zich laten vastbinden aan demast), net zo ondergaan wij de bedwelmende kracht van de literatuur zonder er een prijsvoor te betalen. Lezen is een vorm van voyeurisme – Barthes noemde het ooit ‘een wonderlokmiddel’. Literatuur staat buiten de macht, buiten het geweld van de taal. Devoldere werptde vraag op of kunst de wereld kan redden. Kunst is een vervorming van de werkelijkheid,een troebele afspiegeling die ons aan het denken kan zetten over de werkelijkheid en onseen andere blik biedt op die werkelijkheid. De kennismaking met verschillende perspectievenkan lezers toleranter maken, maar deze wijsheid zal de wereld niet redden.1.3 Statement Gerlien van DalenHet statement van Gerlien van Dalen weerspiegelt de opvattingen van de Raad voorCultuur, die zich in zijn advies leesbevordering 2 heeft uitgesproken over het belang vanhet culturele lezen en leesbevordering. De betekenis van lezen voor individueel plezieren persoonlijke ontwikkeling is evident. Maar het belang van lezen gaat verder. Lezen alssleutel tot informatie en cultuur is essentieel om volwaardig te kunnen deelnemen aan eengeletterde samenleving. Lezen biedt toegang tot nieuwe werelden en stelt de lezer in staatkennis te nemen en te genieten van de artistieke en intellectuele reflectie op maatschappijen geschiedenis.Kunst is onafhankelijk, gaat buiten de gebaande paden, is expressief en presenteert eeneigen mening. Ook literatuur heeft bijgevolg een intrinsiek belang als drager van ideeënin onze samenleving. Ondanks de toenemende beeldcultuur is taal nog steeds belangrijk,vooral in een open samenleving waarin discussie de grondslag van elke verstandhouding isen waarin het adequaat decoderen van talige informatie een essentiële voorwaarde is voormodern burgerschap.Literatuur stelt de mens bij uitstek in staat om te reflecteren en actuele discussies en debattente blijven voeden. Literaire leesvaardigheid belichaamt zo goed als elk denkbaar facetvan dit vermogen: verbeelding, empathie, interpretatie, bewustzijn van fictie en subjectiviteit.Daarom is het belangrijk dat mensen over literaire leesvaardigheid beschikken.Het culturele lezen – het lezen van cultureel waardevolle en literaire teksten – dient decognitieve ontwikkeling, vergroot de literaire competentie en kennis van het culturele erfgoed,verschaft leesplezier, is te beschouwen als sociaal kapitaal. Geletterdheid draagt bijtot kritische zin en relativeringsvermogen, historisch besef en cultureel relativisme, maarook tot creativiteit en abstractievermogen. Leesbevorderingsbeleid blijft nodig, waarbij deoorspronkelijke doelstelling – het stimuleren van het lezen van cultureel waardevolle teksten –voorop moet blijven staan.1.4 DiscussieKoen Jaspaert zwengelt de discussie aan door een aantal argumenten uit de bovenstaandestatements van een kritische noot te voorzien.2. Raad voor Cultuur, Van zwarte lijnen en witte tussenruimtetot vaste, klinkende, zinvolle werkelijkheid, 2005.In de uiteenzetting van Fransje Nelck-da Silva Rosa werd reflectie in de positieve zin verbondenmet ontwikkeling. De redenering is dat reflectie bijdraagt tot ontwikkeling en datdit een positief effect heeft op mens en maatschappij. Ontwikkeling is echter meer dan110De cultuur van het lezen - Verslag rondetafelbijeenkomst ‘Functies van lezen’, 23 juni 2005, Den Haag