De cultuur van het lezen - Taalunieversum

InstitutiesLeesbevordering staat niet los van de culturele instituties die zich bedreigd voelen doorde marktmechanismen: de goede boekhandel, de kwaliteitsvolle uitgeverij, de toegankelijkebibliotheek. Deze instituties moeten op basis van de recente mediatisering – die deonderlinge grenzen trouwens doet vervagen – hun functie herzien. De rol van de goedeboekhandel verandert immers als men boeken on line kan bestellen of goedkoper boekenkan kopen in warenhuizen. De rol van de uitgeverij verandert als gedichten op internetkunnen gepubliceerd worden. De rol van media als kranten, tijdschriften, radio en televisieverandert als men via een website informatie kan aanbieden of debatten organiseren.Consumenten willen snelle informatie, snelle duiding en een snelle mogelijkheid tot bestellen.De media spelen hierdoor steeds meer de rol van bemiddelaar in de verkoop, maarverzorgen eveneens vormen van leesbevordering door het weggeven van aankoopbonnenvoor boeken of het samenstellen van leesgroepen in de krant.De instituties voor leesbevordering zijn ook zelf een speler op de markt. Aandacht voorbepaalde boeken voorziet deze boeken van een kwaliteitslabel, websites bieden informatieen duiding bij het maken van keuzes. De Stichtingen voor Leesbevordering krijgen ruimeopdrachten (of ze kennen die zichzelf toe om hun belang te legitimeren): van sociale correctietot wetenschappelijk onderzoek; van het bevorderen van kwaliteit tot het democratiserenvan cultuur; van correctie op de schoolcultuur tot het samenwerken met scholen.Heel bijzonder is de rol van de bibliotheek die in het gewijzigde medialandschap enerzijdsbedreigd wordt, maar anderzijds aan belang wint. In de aandachtseconomie kunnen bibliothekenimmers een belangrijke rol spelen. De architect Rem Koolhaas constateert over detoekomst van de bibliotheek als gebouw: ‘Wanneer je nu een bibliotheek ontwerpt, moetje nadenken over de gevolgen van digitalisering, over de mate waarin een publieke ruimteopenbaar is of nog kan zijn, over identiteit, presentatie en publieksgroepen.’ 151 Zelfs GeorgeSteiner – de lettré bij uitstek – constateerde naar aanleiding van de nieuwe British Library inhet BBC-programma Bricks and Mortar (1997) dat deze nieuwe bibliotheek te laat kwam.Het geld was beter gebruikt om boeken te digitaliseren. Maar – aldus Steiner – ‘One is amastodont of reactionary lack of imagination.’ Het kan verkeren: wie had ooit gedacht datSteiner zo’n digitale draai zou geven aan zijn inzichten?Wat waar is over de bibliotheek, geldt ook voor het museum. Ook het museum is immerseen kenniscentrum en publieksruimte, waarin men onderhandelt over betekenissen. 152Hetzelfde kan gezegd worden over de school, waar gedoceerd wordt en de confrontatie metcultuur plaatsvindt. Op school wordt buiten en binnen de (m)uren aan cultuur gedaan.Representatie: boek en lezenIn een aandachtseconomie wordt leesbevordering geconfronteerd met de beeldvormingover lezen. Bij die beeldvorming hoort een rolmodel, een typevoorbeeld dat bewijst hoeboeiend lezen kan zijn. Een belangrijk instrument om de representatie (en dus het belang)van boeken historisch te bestuderen, is het schilderij. Boeken en lezende mensen verschijnenal heel vroeg op genreschilderijen uit de zeventiende en achttiende eeuw.Een opvallend verschijnsel is de afbeelding van persoonlijke bibliotheken (en de daarbijhorende bibliofilie) die iets vertellen over de relatie tussen mens en boek, over het belangvan boekengeletterdheid en boekenbezit in een bepaalde tijd, bij een bepaalde klasse.In onze moderne tijd zien we een democratisering van het boekenbezit optreden via desalons-met-boekenkast, hoewel men constateert dat die boekenkasten nu vaak vervangenzijn door tv- en hifi-kasten. Toch speelt de bibliotheek zo’n belangrijke rol, dat schrijvershaar hanteren als metafoor voor de wereld. In De bibliotheek van Babel beschrijft Luis Borgesde menselijke kennis nog als een labyrintische bibliotheek. Maar de metafoor van het levenals een bibliotheek wordt stilaan vervangen door de metafoor van de mens als computer:‘Een mens is niet langer een identiteit, maar een voortdurend veranderende constellatie ineen gigantische database.’ 153151. Tilroe: 2004, p. 55.152. Soetaert: 1999a.153. Tilroe: 2004, p. 45.Intussen wordt het lezen van boeken ook gerepresenteerd in de media. En die beeldvormingbepaalt voor het publiek in hoge mate de aantrekkelijkheid van lezen. Leesbevorderingmoet dus onvermijdelijk inspelen op de beeldvorming.62 De cultuur van het lezen