De cultuur van het lezen - Taalunieversum

In de tv-serie Taken laat een van de personages met een videodagboek een boodschapachter: ‘Wow. Look at me. I guess in the end I turned out to be something of a humanist.’Ook de reis van de Enterprise in Star Trek kan omschreven worden als een zoektocht naareen verloren gegaan humanisme. De maker – Roddenberry – was niet toevallig lid van deAmerikaanse versie van het Humanistisch Verbond. In zijn verhalen vraagt hij zich af hoemensen hun problemen oplossen zonder goden en zonder religieuze leiders. De missie vande Enterprise is met andere woorden een exploratie van de menselijke conditie.Zo verklaart kapitein Picard de keuze van zijn lectuur als volgt: ‘Homerus – one of the rootmetaphors of our own culture.’ Zijn verdere toelichting zou als motto kunnen dienen voordit essay: ‘More familiarity with our own mythology might help us to relate to theirs.’Ook een film als The Matrix, met sterke verwijzingen naar de grot van Plato en het werk vanBaudrillard, is een moderne mythe en als zodanig een alternatief voor Homerus. Filosofenhebben zich op de format van The Matrix gestort met vragen die de filosofie al eeuwen domineren:leven we in een voorgeprogrammeerde wereld? Of, vanuit een literair perspectief:komen we terecht in een postliteraire wereld? Een wereld waarin boeken en literatuurniet alleen verdwijnen, maar ook verboden worden? In sciencefiction worden traditionelegeletterdheden vaak geplaatst tegenover technologie. Boeken en literaire cultuur zijn hetonderwerp van censuur en vervolging, denk maar aan Brave New World, 1984, Fahrenheit 451,et cetera.Het bannen van boeken heeft veel te maken met het bannen van emoties of persoonlijkeverhalen uit een wereld die slechts één voorgeprogrammeerd verhaal voorschrijft.Opnieuw een zwart-witbeeld: via de digitalisering dringt Big Brother meer dan ooit door totons persoonlijke leven, versus de bestrijding van Big Brother via internet: de hackercultuur,het media-activisme.In sciencefictionverhalen bekleden de media een essentiële functie, ze fungeren als een drugdie de mensen zo gelukkig maakt dat ze elke kritiek overboord gooien. Misschien leert ditons iets over de tegendraadse functie van de literaire cultuur? Of over de gevaren die onsbedreigen vanuit de mediaontwikkeling indien de literaire cultuur zou verdwijnen?Digitalisering en kunstDe digitalisering beïnvloedt de traditionele kunstgenres maar genereert ook een splinternieuwekunstvorm, los van de bestaande disciplines. Het is lastig om te definiëren watdigitale kunst is, maar dat veel kunst digitaal wordt, staat vast. Een tijd geleden volgde ik hetwerk van de Vlaamse digitale kunstenaar Michaël Samyn, die stelde dat de nieuwe mediabehoefte hebben aan een eigen taal en grammatica, aan een eigen esthetica. En om dieesthetica te leren kennen moet een kunstenaar bepaalde zaken ‘afleren’. ‘Afleren’ omschrijftSamyn als het loskomen van bepaalde fetisjen: de geur van olieverf in de plastische kunsten,in ons geval de vaak bewierookte geur van boeken of inkt. Kunstenaars als Samyn onderzoekenop welke manier we (over)leven in cyberspace. Samyn: ‘Ik probeer Alice te helpenoverleven in Wonderland. Inderdaad, Alice leest, of beter, kijkt in een boek en vraagt zich af:“What is the use of a book [...] without pictures or conversations?”’ 134 Wat is het nut van hetweb als we er alleen maar teksten en beelden op vinden die ook in andere media opduiken?Wat zou internet betekenen zonder kunst?Een nieuwe generatie kunstenaars houdt zich niet enkel bezig met de reflectie op nieuwemedia, maar werkt ook concreet met soft- en hardware. Dit veroorzaakt een revolutie inons denken over kunst. Natuurlijk ontstaan er moeilijkheden rond de interpretatie en evaluatievan dergelijke kunstwerken. Het is verbazend hoe sommige critici die de avant-gardesteeds omarmd hebben, haar deze keer afwijzen. Intussen heeft digitale kunst een plekgevonden in traditionele instituten als musea en kunstacademies, ontwikkelt ze eigen sitesen ontstaat er langzamerhand een kritische traditie.e-Literatuur134. Soetaert: 2001.135. Lanham: 1993.De tekstverwerker confronteert ons met een verschuiving in de schrift- en boekencultuur.Volgens Lanham 135 leeft in de schriftcultuur het geloof dat we door (through) een tekstkunnen kijken in plaats van naar (at) een tekst. Het digitale scherm toont ons hoe we teksten50 De cultuur van het lezen