De cultuur van het lezen - Taalunieversum

with the dead.’ In zijn zoektocht om dat gesprek te begrijpen beseft Pieters dat Greenblattniet de eerste was om onze omgang met het verleden te zien als een conversatie metmensen die niet meer kunnen spreken. Hij verwijst naar Hannah Arendt die over de tranenvan Odysseus schrijft en constateert dat de geschiedschrijving uit de literatuur voortvloeit:‘…maar ook dat ze haar kracht alleen dan kan behouden als ze erin slaagt datgene tebewerkstelligen wat literaire teksten blijkbaar moeiteloos doen: lezers aanspreken en rakenmet een boodschap of een mededeling die hen de indruk geeft dat ze erbij betrokken zijn endat de tekst in zekere zin ook over hen gaat.’ 169Onderwijs: veronzekerenZoals ik hierboven geconstateerd heb, sluit het werk van de Nederlandse pedagogenImelman en Meijer het best aan bij de metafoor van onderwijs als conversatie. Imelman 170omschrijft opvoeding en onderwijs als een ‘in termen van redenen te verantwoordeninzicht [...] inzicht dat kinderen moeten krijgen om als volwassen personen redengevend envragend in de wereld te kunnen staan.’ 171 In de cultuuroverdracht hoort volgens Imelmande waarom-vraag centraal te staan. Die vraag stelt de kwaliteit van de leerstof ter discussie:de opvoeder zal moeten duidelijk maken welke de intrinsieke kwaliteiten van die stofzijn. Opvoeden wordt omschreven als een ‘vorm van veronzekeren’ 172 . De centrale vraagluidt: wat is de betekenis van een bepaald soort kennis binnen een bepaalde cultuur voor dehuidige generatie, de vroegere en de toekomstige? Leerlingen inleiden in betekenissen impliceertdat die laatste vraag niet opgelost of gedicteerd wordt, maar wordt gethematiseerd inhet onderwijs zelf.Door een wereldbeeld als een constructie voor te stellen, wordt het onderwijs uiteindelijkeen onderwijs in world making. Maar: ‘world making involves [...] transformation of worldsand world versions already made’ 173 . Het is dus maakwerk, maar ook herstelwerk, omdathet maakwerk steunt op een vorige versie.Contact zoneHoe kan de aandacht voor retoriek vanuit de metafoor van conversatie vertaald wordennaar een concreet curriculum? In de lerarenopleiding hebben we het concept van decontact zone geïntroduceerd waarbinnen men teksten bestudeert als efforts of rhetoric 174 .Onderwijs is in die optiek een uitnodiging aan de studenten om binnen te treden in dezeruimte en te participeren aan wat de cultuur bezig houdt.Bizzell 175 meent dat een hervorming van het vakgebied taal en literatuur zo verrijktwordt: in een contact zone wordt de dominante cultuur immers geconfronteerd met andereperspectieven. Daarbij hoopt Bizzell niet alleen op een clash maar ook op een productievedialoog. 176 Zo hebben we bijvoorbeeld gewerkt rond een canontekst als RobinsonCrusoe. Onderweg kwamen we te weten hoe gekleurd verhalen zijn en op welke manierwe een betere cultuuroverdracht kunnen scheppen: door ons niet blind te staren op het‘meesterwerk’ maar een ruimte te creëren waarin verhalen vanuit diverse perspectievengeïnterpreteerd en geëvalueerd worden. Zo wordt de alleenheerschappij van Robinson,die de culturen op zijn eiland onderdrukt, doorbroken. Het nieuwe utopische eiland wordteen ruimte waarin verschillende culturen een plaats en stem krijgen in een dialoog. 177Universitaire cultuur van het lezen169. Arendt in Pieters: 2005, p. 5.170. Imelman: 1977.171. Imelman: 1977, p. 61.172. Imelman: 1977, p. 110.173. Bruner: 1986, p. 97.174. Pratt: 1991.175. Bizzell: 1994.176. Bizzell: 1994, p. 165.177. Zie het proefschrift van André Mottart (2002)voor een beschrijving van het project.Voor een buitenstaander lijkt de universiteit de ideale plek om – weliswaar wat wereldvreemd– de cultuur van het lezen te beoefenen en te verdedigen. Nochtans meen ik dat decultuur van het lezen niet alleen bedreigd wordt door de boze buitenwereld – de massacultuuren de media – maar dat zij ook binnen de universiteit hard moet verdedigd worden.Misschien formuleer ik het beter zo: er moet aandacht gevraagd worden voor een bedreigdecultuur, en ik presenteer mezelf – retorisch – vanuit een bedreigde positie.Ter illustratie van het probleem maak ik gebruik van een reclame voor een gsm. Daaropstaat een mobiele telefoon afgebeeld met daarnaast een opsomming van de technologischemogelijkheden, gewicht en lengte. Bovenaan staat te lezen: ‘You can measure everything’,onderaan: ‘but how do you measure style?’ Een wijsheid die we ook aan de universiteitDe cultuur van het lezen67