De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Voor een deel betekent literatuuronderwijs dus kennis- en cultuuroverdracht via bekendmakingmet de (historische) canon – een canon die dikwijls ook minder leesbare tekstenbevat. Kritiek op deze (literaire) canon is van alle tijden, maar een kritisch-relativerendehouding ten aanzien van de canon verschilt fundamenteel van een onverschillige houding.Deze laatste leidt immers tot een weinig vruchtbaar ‘lees-maar-wat-je-leuk-vindt’.De kritisch-relativerende attitude daarentegen vraagt voortdurend om een legitimatievan de canon, waardoor deze levend blijft. Zo moet in de scholen toegelicht worden dat‘literatuur’ geen vastomlijnd fenomeen is, maar een veranderlijk begrip dat zichzelf steedsopnieuw uitvindt. Precies om dit proces van vernieuwing te laten plaatsvinden, moetenjongeren zich ook bewust zijn van de traditie, en dus kennis maken met de geschiedenis ende mechanismen die aan canonvorming ten grondslag liggen. Dit veronderstelt ook eniginzicht in de scheiding tussen ‘elitaire’ en ‘populaire’ cultuur die dwars door alle media heenloopt – er zijn A-films en B-films, er is pulpfictie en goede fictie. Het is goed dat we ons realiserendat de literaire cultuur voor een deel ook tot de populaire cultuur behoort.Dat gegeven is een stimulans voor en een voorwaarde tot de vitaliteit van literatuur, eerderdan een bedreiging.Tot besluit‘Wij zijn in een situatie, zoals de Oostenrijkse filosoof Otto Neurath het uitdrukte, vanzeelieden die hun schip willen verbouwen volgens een nieuw plan, maar wij bevinden onsin volle zee, wij kunnen niet in een dok, we moeten blijven varen en ons helpen met wat weaan boord hebben’, zei Rudy Kousbroek ooit.Een aardige metafoor voor de situatie waarin ieder die zich professioneel met literatuur enlezen bezig houdt – docenten, bibliothecarissen, uitgevers, boekverkopers, wetenschappers –zich bevindt. Balancerend op de rand van de traditie waarin men geworteld is, met een openblik naar een nog ongewisse toekomst. Doemdenken over wat verloren gaat is verleidelijk,maar biedt weinig perspectief en beneemt het zicht op wat er werkelijk aan de hand is.Neem nu de docenten literatuur. De veranderingen in de leescultuur maken van hun vakeen bijzonder complexe aangelegenheid. Zij moeten culturele kennis overdragen waarin zijzelf geworteld zijn, maar die voor hun leerlingen niet meer vanzelfsprekend is. Zij moetenkunnen omgaan met de diverse geletterdheden die hun leerlingen meebrengen. Tenslottemoeten zij ook nog aandacht besteden aan de verschillende competenties die zij via literatuurof andere media tot ontwikkeling willen brengen.Wat kan de Nederlandse Taalunie op dit vlak betekenen? Om te beginnen willen wij hetgesprek over dit belangwekkende onderwerp, dat verre van afgerond is, voortzetten met demensen die er dagelijks mee omgaan, in de eerste plaats met de docenten. De conferentieHet Schoolvak Nederlands biedt hiervoor een uitstekend platform. De Taalunie wil in dezeconferentie peilen naar de ondersteuning waaraan docenten taal- en literatuuronderwijsbehoefte hebben. Voorts gaan wij op zoek naar voorbeelden uit de praktijk (projecten,lessen, werkwijzen) die op een of andere manier traditie en vernieuwing verbinden, dieinspelen op de multigeletterdheid van scholieren, die nieuwe vormen van internetliteratuuren -poezie onder de aandacht brengen, die de leescultuur als zodanig thematiseren.Zonodig zullen we stimuleren dat dergelijke instrumenten ontwikkeld worden.De internetprojecten rond Robinson Crusoe en 1984 van Ronald Soetaert laten al zien watde mogelijkheden zijn op dit vlak. De Nederlandse Taalunie doet ook zelf een voorzet inde vorm van een krant, Taalpeil, die op een aantrekkelijke manier feiten presenteert overleescultuur en functies van lezen in een hedendaags, historisch en toekomstperspectief.Het geeft overigens te denken dat we voor de traditionele papieren drager kozen…Daarnaast willen we beschikbare (onderzoeks)gegevens over de competenties/kwaliteitendie samenhangen met lezen en de effecten van digitalisering toegankelijk te maken voor hetNederlandstalige publiek.De vragen en onzekerheden over de leescultuur, de spanning tussen de traditie van het verledenen de multigeletterde cultuur van het heden zullen hiermee niet verdwijnen. Preciesdie spanning maakt het onderwerp ook boeiend en inspirerend.De cultuur van het lezen - Slotbeschouwing Nederlandse Taalunie105