De cultuur van het lezen - Taalunieversum

enkel reflectie. Wordt dit positieve verband niet overdreven? Nelck-da Silva Rosa licht toe:persoonlijkheidsontwikkeling kent cognitieve, morele, sociaal-emotionele aspecten enkarakterstructuur. Reflexiviteit hangt samen met al deze (ontwikkelings)aspecten.Koen Jaspaert vraagt zich vervolgens af hoe Luc Devoldere de stelling hard maakt dat literatuurde positieve kanten bezit van taal maar niet de negatieve. Waarom heeft literatuur geenlast van de macht van de taal, waarom betalen we als lezer geen prijs? Volgens Devolderebezit literaire taal – in tegenstelling tot retorische taal – minder machtsaanspraken. KoenJaspaert is het hier niet mee eens, en geeft het voorbeeld van de christelijke waarden,die ook via de literatuur werden gepropageerd – iets wat binnen Devolderes redeneringonmogelijk is. Devoldere repliceert dat literatuur geen feitelijke en meetbare kennis oplevert,maar inzicht – een verworvenheid die moeilijk te meten valt. De werkelijkheid ziet erdoor dit inzicht anders uit, rijker.Verder valt het Koen Jaspaert op dat in de statements van Luc Devoldere en Gerlien vanDalen de vraag naar wat het lezen van fictie een lezer ‘oplevert’ – een vraag die vertrektvanuit het perspectief van de lezer – wordt beantwoord vanuit een ander perspectief:dat van de literatuur. Die perspectieven zijn niet gelijk. Is dit een retorische truc om eenmoeilijke vraag te omzeilen?Wilna Meijer reageert op het gebruik van de term ‘reflectie’ vanuit de algemeen pedagogischehoek. Als je recreatief lezen plaatst tegenover reflectief lezen, klinkt het alsof er eenkeuze moet gemaakt worden. Dat is niet het geval: ook de humanistische vormingstraditiebenadrukt dat plezier en kennisverwerving kunnen samengaan. Deze nuancering gaat dikwijlsverloren wanneer men de ‘effecten’ van lezen probeert te meten. Vanuit pedagogischstandpunt betekent het begrip ‘algemeen gevormd’ uit de humanistische vormingstraditie(denk maar aan de uomo universale) het tegendeel van ‘eenzijdig ontwikkeld’. Er zijn veelzijdigeinteresses en een brede blik. Die veelzijdigheid heeft te maken met de balans tussen ‘alfa’en ‘bèta’ – in het Engelse taalgebied de literary arts en de sciences. Algemene vorming omvatzowel de wis- en natuurkundige vakken als talen, geschiedenis en letteren (de ‘humaniora’).Elk van beide terreinen zou een andere ‘kenhouding’ in het geding brengen: een modelmatigereductie van de complexiteit van de werkelijkheid (met als gevolg technologischehanteerbaarheid) versus toelaten van en uitbreiden van complexiteit – aangezien het draaitom menselijke perspectieven op de werkelijkheid en dus principieel om een verschil vanperspectief.Lezen van fictie draait om het innemen van verschillende perspectieven – via verschillendepersonages – en de wereld door deze ogen zien en ervaren. Dit vereist en bevordert reflexiviteiten versterkt het besef van de eigen positie en de betrekkelijkheid en veranderlijkheiddaarvan.Een dergelijke reflexiviteit is niet aangeboren, maar dient te worden verworven via ontwikkelingen vorming. Jonge kinderen bekijken de wereld vanuit hun eigen standpunt. Het isbelangrijk dat ze op een bepaald moment het perspectief van de ander leren in te nemen ente begrijpen, ook al zijn ze het niet eens met dit perspectief. Lezen kan hiertoe een bijdrageleveren voor zover het leesproces met een wisseling van standpunten en perspectieven isverbonden. Door te lezen leert het kind zijn eigen standpunten te relativeren. Dit wil nietzeggen dat lezen zijn functie verliest wanneer het kind deze vaardigheid onder de knieheeft. De verschillende mogelijke standpunten in de wereld zijn immers onuitputtelijk.Jan-Hendrik Bakker merkt op dat deze reflexiviteit ook met een computergame kan ontwikkeldworden – dat literatuur op dat vlak dus geen unieke functie bekleedt. Wilna Meijerontkent dit niet, maar meent dat de personages in een boek zich nog steeds meer lenen totidentificatie dan deze in een game.Ronald Soetaert meent dat reflexiviteit inderdaad een kenmerk van literatuur kan zijn maardat dat daarom niet noodzakelijk ook zo is. Sommige lezers reflecteren immers niét maargaan volledig op in het verhaal: ze verliezen contact met de realiteit en daarmee eindigt deleeservaring. Soetaert gelooft dat voor alle positieve functies van lezen ook hun negatieveomgekeerde waar is: lezen kan evengoed leiden tot vervreemding en onverschilligheid.Wilna Meijer antwoordt dat zelfs wanneer lezen vervreemding en onzekerheid veroorzaakt,de lezer in ieder geval nadenkt, en dus niet meegaat in kant-en-klare opvattingen.De cultuur van het lezen - Verslag rondetafelbijeenkomst ‘Functies van lezen’, 23 juni 2005, Den Haag111