42 <strong>De</strong> <strong>cultuur</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>lezen</strong>
Hoofdstuk 8Perspectieven op de massamediaMassamediaNaast de gedrukte media zijn radio, televisie, film en computer alomtegenwoordig in onzemaatschappij. <strong>De</strong> media zijn niet enkel bemiddelaars, maar ook producenten <strong>van</strong> meningen,wereldbeelden en lifestyles. Ze hebben een grote invloed op wat er gezegd wordt, wie <strong>het</strong>kan zeggen en hoe dat gebeurt. Onze ervaring met en perceptie <strong>van</strong> de wereld wordt steedsvaker gemediatiseerd. Zo presenteert de televisie niet alleen een beeld op de wereld, maarconstrueert zij ook een wereldbeeld.Over de massamedia is vooral <strong>van</strong>uit de literaire <strong>cultuur</strong> een klaagzang ontstaan die – zoalsSloterdijk beweerde – de schrift<strong>cultuur</strong> als essentieel ziet voor <strong>het</strong> humane, terwijl de massamediaonze laagste lusten aanspreken. Meer dan een kwart eeuw geleden klaagde GerritKomrij in Horen, zien en zwijgen 110 over <strong>het</strong> niveau <strong>van</strong> de <strong>cultuur</strong> op de ‘treurbuis’, een woorddat intussen de Van Dale heeft gehaald. In een interview getuigde hij: ‘<strong>De</strong> hele dag wordt op detreurbuis alles wat een mens onderscheidt <strong>van</strong> een dier – schoonheid, liefde, kunst – belachelijkgemaakt en met voeten getreden.’ 111 Komrij gaf schoorvoetend toe dat er weliswaar eenaantal goede programma’s bestonden, maar die dienden volgens hem enkel als schaamlap.Bij de intrede <strong>van</strong> een nieuw medium zijn de verwachtingen hoog gespannen. Zo zoudenkrant, radio, televisie en internet revolutionaire mogelijkheden scheppen voor kritiek op debestaande orde en leiden tot een totale democratie: meer mensen zouden een stem krijgen.Recenter zouden internet en de digitalisering zorgen voor nieuwe vormen <strong>van</strong> fictie diealle andere zouden ver<strong>van</strong>gen; internet zou de nieuwe agora worden waarop een nieuwepolitiek zou ontstaan. <strong>De</strong> commercie blijkt echter steevast in staat om die droom op zijnminst te relativeren. Robert Musil waarschuwde al vóór de Tweede Wereldoorlog voor dezeontgoocheling: ‘Want om een of andere ondoorgrondelijke reden zijn kranten toch niet dielaboratoria en proefstations <strong>van</strong> de geest die ze tot heil <strong>van</strong> allen zouden kunnen zijn, maargewoon magazijnen en beurzen.’ 112Commercialisering of trivialisering zijn niet inherent aan de massamedia, maar <strong>het</strong> is weleen feit dat precies deze media gemakkelijk in handen vallen <strong>van</strong> de commercie. Hoewelook boeken niet veilig zijn, menen heel wat <strong>cultuur</strong>critici dat de schrift<strong>cultuur</strong> nog steedsmeer weerstand biedt en zo de idealen <strong>van</strong> de renaissance, de verlichting en <strong>het</strong> modernismevrijwaart.Of we nu voor of tegen de massamedia zijn, we kunnen <strong>het</strong> belang <strong>van</strong> niet ontkennen.Vooral de audiovisuele media zijn steeds dominanter geworden. Het beeld beïnvloedt politiek,reclame en kunst, en leidt tot formats waarin de snelle afwisseling <strong>van</strong> beeld en kortereacties primeren. Er is echter meer aan de hand dan een ver<strong>van</strong>ging <strong>van</strong> oudere doornieuwe media, <strong>van</strong> <strong>lezen</strong> door kijken. Ook binnen de audiovisuele media blijft <strong>lezen</strong> inde ruimste betekenis <strong>van</strong> <strong>het</strong> woord immers een belangrijke vaardigheid. Ook de nieuwemedia moeten ‘ge<strong>lezen</strong>’ worden. Meer dan ooit heeft de democratie behoefte aan kritischeburgers en dus aan competente en kritische lezers. Het belang <strong>van</strong> <strong>lezen</strong> kan niet los gezienworden <strong>van</strong> mediageletterdheid.Hoe belangrijk boeken ook zijn, we mogen niet vervallen in een duaal denken tussen de(ideale) vroegere boeken<strong>cultuur</strong> en de (verwerpelijke) hedendaagse media<strong>cultuur</strong>. Een deel<strong>van</strong> <strong>het</strong> probleem begint al bij <strong>het</strong> woordgebruik: alsof boeken geen media zijn. Uiteraardzijn boeken ook media, alleen is <strong>het</strong> zo dat boeken een <strong>van</strong>zelfsprekend, en bijgevolg eenvrijwel onzichtbaar medium geworden zijn. <strong>De</strong> komst <strong>van</strong> nieuwe media deed ons beseffendat alle media – ook boeken – gereedschap zijn die een manier <strong>van</strong> communiceren, denkenen leven construeren.110. Komrij: 1977.111. Van Amerongen: 2001.112. Musil: 1930/1996, p. 422.<strong>De</strong> mediatisering confronteert de boeken<strong>cultuur</strong> met de vraag of <strong>lezen</strong> en literatuur gelijkstaan met <strong>het</strong> boek, met een herdefiniëring <strong>van</strong> <strong>het</strong> begrip literatuur tot gevolg: literatuurbetekent niet enkel <strong>het</strong> boek maar ook de woordkunst an sich, de verhalen die oraal of via<strong>De</strong> <strong>cultuur</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>lezen</strong>43
- Page 4 and 5: Het essay van Ronald Soetaert benad
- Page 6 and 7: De cultuur van het lezen
- Page 8 and 9: De cultuur van het lezen
- Page 10 and 11: De cultuur van het lezen
- Page 12 and 13: 10 De cultuur van het lezen
- Page 14 and 15: schijnsel. Zoals het hoofdpersonage
- Page 16 and 17: 14 De cultuur van het lezen
- Page 18 and 19: geleerd op de oorlogen van de Ooste
- Page 20 and 21: Over die keuze tussen leerstof en l
- Page 22 and 23: De verschillende geletterdheden roe
- Page 24 and 25: en/of cultuur om te onderhandelen o
- Page 26 and 27: Deze way of life impliceert een aan
- Page 29 and 30: Hoofdstuk 6Perspectieven op kunstkr
- Page 31 and 32: 59. Kruithof: 2004, p. 175.We besef
- Page 33 and 34: Hoofdstuk 7Perspectieven op functie
- Page 35 and 36: • diepere verbanden in de werkeli
- Page 37 and 38: Wie een rol speelt, kan volledig op
- Page 39 and 40: Literatuur en realiteitLaten we op
- Page 41 and 42: Swann in de problemen: ‘“Iets a
- Page 43: Een tekst op een fundamentalistisch
- Page 47 and 48: Film, televisieFilm, televisie en v
- Page 49 and 50: familie-uitje: ‘Dus daar gingen z
- Page 51 and 52: Hoofdstuk 9Perspectieven op digital
- Page 53 and 54: anders kunnen schrijven en lezen. D
- Page 55 and 56: weblogs bevatten links naar andere
- Page 57 and 58: naar weblogs met een meerwaarde, me
- Page 59 and 60: Hoofdstuk 10Perspectieven op cultuu
- Page 61 and 62: Hoofdstuk 11Perspectieven op leesbe
- Page 63 and 64: filmingen van de werken van Jane Au
- Page 65 and 66: Strategieën voor leesbevorderingEr
- Page 67 and 68: Hoofdstuk 12BesluitSoms vraag ik aa
- Page 69 and 70: with the dead.’ In zijn zoektocht
- Page 71 and 72: ekomen van een andere blik op probl
- Page 73 and 74: BibliografieAltieri, C. (1984), ‘
- Page 75 and 76: Mamadout, V., Soetaert, R., Top, L.
- Page 77 and 78: Nederlandse TaalunieDe empirische b
- Page 79 and 80: De empirische blikDe theoretische v
- Page 81 and 82: In het korte bestek van deze public
- Page 83 and 84: BibliografieAndringa, E. (1989),
- Page 85 and 86: Nederlandse TaaluniePerspectieven v
- Page 87 and 88: Perspectieven vanuit de onderwijspr
- Page 89 and 90: Een bijzonder goed voorbeeld van ee
- Page 91 and 92: Maar ook het klaagdiscours rond ond
- Page 93 and 94: ook dat de gedeelde kennis rond lit
- Page 95 and 96:
BibliografieHaraway, D.J. (1997), M
- Page 97 and 98:
Nederlandse TaalunieDe humanistisch
- Page 99 and 100:
De humanistische faktorDe tradition
- Page 101 and 102:
Lezen is zingevingDe kern van het l
- Page 103 and 104:
Nederlandse TaalunieSlotbeschouwing
- Page 105 and 106:
Slotbeschouwing Nederlandse Taaluni
- Page 107 and 108:
Voor een deel betekent literatuuron
- Page 109 and 110:
Nederlandse TaalunieAppendixVerslag
- Page 111 and 112:
AppendixVerslag rondetafelbijeenkom
- Page 113 and 114:
enkel reflectie. Wordt dit positiev
- Page 115 and 116:
• Het afhaakmoment ligt in de pub
- Page 117 and 118:
gelezen - Rondas verduidelijkt dat
- Page 119 and 120:
Koen Jaspaert stelt dat we in 2025
- Page 121 and 122:
Index1984 46, 50, 105AAbout a Boy 4
- Page 124:
adresLange Voorhout 19Postbus 10595