De cultuur van het lezen - Taalunieversum

De verschillende geletterdheden roepen positieve en negatieve connotaties op. Een blik opde twee kolommen leert dat de linkse reeks als een meerwaarde wordt gepresenteerd tegenoverde rechtse.Heel wat regisseurs blijken te variëren op dit basisverhaal en zijn binaire opposities.Ive Verdoodt constateert dan ook dat heel wat films een ‘Pygmalion-sjabloon’ bevatten.In Educating Rita wordt een kapster literair competent, in Finding Forester wordt een gekleurdejongen tot schrijver getransformeerd, et cetera. Naast de mainstream Hollywoodfilms zijner echter ook films die het Pygmalionverhaal anders invullen, zoals Le gout des autres: in dezefilm vervult een zakenman de rol van de cultureel ongeletterde.Specifiek interessant zijn de versies die een mentor-leerlingrelatie presenteren. 35 Een mentorintroduceert zijn/haar leerling in een bepaalde geletterdheid, en veroorzaakt daardoor eenbotsing tussen verschillende culturen, milieus of klassen. Deze verhalen vertellen over decultural clash tussen verschillende perspectieven en over de problemen die het vinden vaneen identiteit met zich meebrengt.Samenvattend ben ik tijdens dit onderwijs- en onderzoeksproject op twee paradoxengebotst. Ten eerste werd de zoektocht naar verhalen over een traditionele geletterdheid bijde studenten – óók bij de studenten literatuur – voornamelijk ingevuld door films:een nieuw medium vertelt het verhaal van een oudere geletterdheid. Ten tweede bleek hetbekijken van films en het bespreken van fragmenten voor de studenten in hoge mate motiverendom te reflecteren en discussiëren over… de literaire cultuur.SpoorloosIn zijn boek Clueless in Academe bekijkt Gerard Graff de academische wereld door de ogenvan een antropoloog. Hij constateert dat buitenstaanders – zowel studenten als het algemenepubliek – zich vervreemd en spoorloos (clueless) voelen bij een confrontatie met hetacademische, kritische discours.Graff 36 vergelijkt het proces waarbij een bepaalde geletterdheid wordt aangeleerd als hettoetreden tot een exclusieve club. Het komt er op aan dat de lesgevers enerzijds de clubwaartoe zij behoren ‘demystificiëren’ en de exclusiviteit ervan doorbreken, en anderzijdsanderen motiveren om tot de club toe te treden. Het aanleren van een bepaalde competentieof geletterdheid kan met andere woorden omschreven worden als het leren deelnemen aande conversatie van een bepaalde gemeenschap. Graff meent ook dat men de exclusiviteitvan een hoge (academische) cultuur in termen van gradatie moet bekijken. De wereld vanstudie en reflectie blijft aantrekkelijk voor een groot publiek. Dat bewijst toch het succesvan films als Dead Poets Society, Dangerous Minds of van tv-series als The White Shadow en TheEducation of Max Bickford. 37ArgumenterenVolgens Graff kan men de jongeren bereiken met argumenten, aangezien zij ook zelf graagdiscussiëren. In debatten over de academische en literaire cultuur kan men ontdekkenwelke argumenten impact hebben op welke groepen. Jongeren evalueren immers voortdurendwat ze lezen, zien of horen. Men moet deze debatten met elkaar verbinden:‘a continuum between the adolescent’s declaration that a book or film “sucks” and thepublished reviewer’s critique of it’. Op de rol van de kunstkritiek kom ik later terug.35. Keroes: 1999, p. 106.36. Graff: 2003.37. Graff: 2003, p. 19.Uit de oefening met de ‘geletterdheid’-films en de definitie van culturele geletterdheid alsarguetalk concludeer ik dat de leraren-in-opleiding zich bewust moeten worden van deverschillende manieren waarop zij over kunst kunnen spreken, van hun artspeak.Die bewustmaking kan verlopen via theoretische modellen maar ook, zoals ik hierbovenheb aangetoond, via populaire films. Op die manier wordt het academische debat verbondenmet de populaire cultuur. Enkele voorbeelden.20 De cultuur van het lezen