De cultuur van het lezen - Taalunieversum

• diepere verbanden in de werkelijkheid blootleggen;• positieve of negatieve gedragsvoorbeelden stellen;• een houding tegenover het bestaan uitdrukken;• een momentane indruk uitspreken;• een momentane emotie uitdrukken;• algemene (psychische) inhouden uitdrukken;• persoonlijke psychische (onderbewuste) inhouden uitdrukken;• een catharsis bewerkstelligen bij schrijver en lezer;• een zintuiglijk bevredigende gewaarwording verschaffen;• door inhoud of overdrachtsvorm vermaken. 68Binnen deze functies zijn combinaties, hiërarchieën en ontkenningen mogelijk.Wat de functie van literatuuronderwijs en leesbevordering betreft, kunnen we stellen dathet de bedoeling is lezers te confronteren met de bestaande opvattingen over deze functies.Iedereen heeft dan het recht om een of meerdere functies te koesteren of af te wijzen.De confrontatie impliceert dus onherroepelijk een selectie. En zo zijn we bij de literairecanon beland. Waarom is een literaire canon belangrijk?Het antwoord van Kees Fens: ‘Het eerste boek werd hoger aangeslagen dan het tweede ofomgekeerd. In elk geval: er waren normen, want er was een mogelijkheid tot vergelijking.Bij het tweede boek ontstond een opvatting over literatuur en daarmee literatuur. De groeivan de opvattingen begon, met de groei van de literatuur.’ 69CanonAansluitend kunnen we de vraag naar het belang van een literaire canon interpreteren alsde vraag naar mogelijke functies van deze canon. Voor de hand liggend is het feit dat decanon een overzicht biedt van mogelijke literatuurfuncties. De canon kan functioneren alseen soort culturele grammatica, als een raamwerk waarbinnen we perspectieven vindenom onze ervaringen te interpreteren en te evalueren. 70Een canon betekent voor schrijvers een confrontatie met het literaire verleden, dat kandienen als inspiratiebron of uitdaging. Zo kunnen we ontsnappen aan een te kleine kringvan gelijkgezinden, en verwerven we een noodzakelijke achtergrond voor het evalueren vanliteratuur. Een moderne schrijver plaatst zich in een traditie: ‘Op de schrijver rust de last omde waarheid te vertellen, hij moet op zijn manier aandacht schenken aan de wereld, en hijmoet de hele onderneming van de literatuur, die al duizend jaar gaande is en die in gevaar is,levend houden en haar verder ontwikkelen. Deze eisen, deze overwegingen maken een serieuzeschrijver ongerust. Natuurlijk kun je ook boeken in een andere geest schrijven. Je kuntook alleen de dialoog met je eigen tijd aangaan en zeggen: ik wil de mensen plezierig onderhouden;ik wil informatie en meningen geven, en dat is ook waardevol. Maar voor mij is deuitdaging dat de literatuur een steeds doorgaande onderneming is, waartoe maar weinigschrijvers van een tijdperk behoren, en ik streef ernaar om daarbij te zijn. Dat streven is volonzekerheid, ongerustheid, nadenkendheid.’ 71De canon moet kritisch behandeld worden aangezien hij ideologisch bepaald is. Toch is hijbelangrijk, want hij helpt enthousiaste lezers om via literatuur allerhande functies in hunleven te vervullen. Hij verschaft die lezer codes voor ontcijfering en interpretatie. De canon‘bevat de kode voor iedere lektuur’ 72 .Literaire stromingen68. Oversteegen: 1982, p. 59.69. Fens: 1984, p. 38.70. Altieri: 1984, p. 46; Mooij: 1987.71. Sontag, in: Steenhuis: 1986.72. Grivel: 1979, p. 97.73. Ten Braven: 1986.De verschillende literaire stromingen worden in het onderwijs vaak vertaald als een overzichtvan stijlkenmerken, maar ze kunnen ook ruimer gezien worden als verschillendeliteratuuropvattingen, die wisselende functies van lezen suggereren. Zijn de literatuuropvattingenvan de verschillende stromingen echt te moeilijk geworden voor de leerlingen?Zijn de functies die deze stromingen vervullen te abstract voor moderne mensen? Niet alswe ze lezen zoals Ten Braven 73 ze beschrijft, namelijk als ‘telkens wijzigende voornemens’:‘De romantici verweten de classicisten al dat die zich hadden verstrikt in regeltjes; de romanticusdoorzag nu pas dat de natuur een Boek is, waarin alleen hij de verborgen tekens kanlezen om de diepste werkelijkheid aan de gewone sterveling te openbaren. De nuchtereDe cultuur van het lezen33