De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Hoofdstuk 2Perspectieven op cultuur en lezenCultuur in vraag‘Onze kinderen zouden meer moeten lezen’; ‘onze leerlingen lezen niet meer’; ‘de leerlingenkennen de klassieken niet meer’. Het debat over cultuur in het algemeen en de lees- en literairecultuur in het bijzonder staat vandaag de dag bovenaan de agenda. Het is onderwerpvan gesprek in huis- en lerarenkamers, komt aan bod in de media, verschijnt in politiekebeleidsteksten en vormt het object van onderzoek aan universiteiten. Zowel in de privésfeerals in de openbaarheid wordt dit debat gevoerd, en steeds duidelijker manifesteert‘cultuur’ zich daarbij als een concept in crisis.De laatste jaren vroeg ik aan leraren-in-opleiding om dit culturele debat op de voet tevolgen, en zij gingen in de verschillende media op zoek naar uitspraken over culturele geletterdheiden literaire cultuur. Zij confronteerden deze uitspraken met hun eigen inzichten envoorzagen ze van commentaar. Wat bleek? Bijna dagelijks stootten de studenten op artikelswaarin over cultuur werd geschreven in termen van crisis, ongerustheid, hype en oplossing.Cultuur als modewoordCultuur is immers uitgegroeid tot een buzzword. Concepten als ‘ras’ en ‘klasse’ worden steedsmeer vervangen door het concept ‘cultuur’; bijgevolg beschouwt men heel wat conflictendan ook als culturele kwesties. Men vertaalt racisme in termen van cultuurverschillen,klachten over de jeugd worden klaagzangen over hun cultuur, men zoekt en vindt eeneigen identiteit in het aannemen van een cultureel bepaalde lifestyle. Zelfs oorlogen wordenomschreven als culturele conflicten: ‘the clash of civilizations’ van Huntington 4 die doorSaid 5 als ‘the clash of ignorance’ werd omschreven.In onze postmoderne maatschappij, waarin de grote verhalen over nationaliteit, religieen ideologie hebben afgedaan, is cultuur een belangrijke bron van zingeving geworden.Sociologisch gezien gaat men identiteit ophangen aan ‘clusters van opvattingen, houdingenen (media)voorkeuren’ 6 . Binnen de culturele studies wordt dan weer beklemtoond dat cultuurpedagogisch is, want zij biedt ons de verhalen en metaforen die méé bepalen wat we denken.Er is sprake van een ‘culturalisme’ waarbij verschillende problemen op basis van cultureleperspectieven worden benaderd. De vaststelling dat cultuur belangrijk is roept echter eenparadox op. Want als cultuur zo hoog op de agenda staat, hoe kan zij dan in crisis verkeren?Cultuur in crisisMet de regelmaat van de klok bereiken ons verontrustende berichten over de achteruitgangvan de culturele geletterdheid in onze maatschappij. Vaak zitten daarbij zowel de school alsde massamedia op de beklaagdenbank.De massamedia wijzen ons geregeld op de tekortkomingen van het onderwijs. Dat doenzij naar aanleiding van maatschappelijke problemen zoals geweld, politieke onverschilligheid,gebrek aan respect – problemen die het onderwijs dient op te lossen. Ook overde achteruitgang van de culturele geletterdheid inzake geschiedenis, theater, klassiekemuziek, beeldende kunsten en – bijzonder populair – de kennis van literaire klassieken ende achteruitgang van het lezen, wordt in deze media geklaagd. Het vervagen van normen enwaarden, het verdwijnen van gedeelde kennis en Bildung, … de westerse cultuur heeft eenklaagcultuur ontwikkeld over haar eigen teloorgang.Cultuurkritiek4. Huntington: 1996.5. Said: 2001.6. Elchardus & Glorieux: 2002.7. Heumakers: 2003.Cultuurkritiek is een genre geworden van doemdenkers ‘in de schaduw van de Vooruitgang’ 7 ,met als voornaamste exponenten Oswald Spengler, Johan Huizinga, Alain Finkielkraut enAlan Bloom. Dit doemdenken over de (culturele) toekomst is een steeds terugkerend ver-De cultuur van het lezen 11