De cultuur van het lezen - Taalunieversum

anders kunnen schrijven en lezen. Die revolutie is niet nieuw, omdat ook in de literatuur– vanaf het ontstaan van de roman – nagedacht wordt over het genre en de beperkingenvan het medium. Uit het dagboek van Robert Musil: ‘[...] de fout van dit boek is, dat het eenboek is. Dat het een kaft heeft, een rug, paginering. Men zou een paar bladzijden tussenglasplaten moeten uitspreiden en ze van tijd tot tijd wisselen. Dan zou men zien wat hetis.’ 136 Wat is het boek? Een technologie, een gereedschap waarmee we cultuur en betekeniscreëren.In de literatuur zelf bestaan er heel wat voorbeelden van experimenten die het boek alsmedium problematiseren. De geschiedenis van de roman bevat in dat verband baanbrekendewerken zoals Tristram Shandy van Lawrence Sterne, Ulysses en Finnegans Wake van JamesJoyce. In de (post)moderne literatuur zijn er onder meer Cortázar (die de lezer aanmaantom de roman zomaar ergens te beginnen), Queneau (een ‘sonnettenmachine’) en Borges(het verhaal als ‘een netwerk van mogelijkheden’).In de geschiedenis van de kunst zijn er geregeld periodes waarin kunstenaars hun aspiratiesslechts kunnen realiseren via een omwenteling in het medium. 137 Dat geldt ook voorde literatuur. Enerzijds ontwikkelen hedendaagse schrijvers andere ambities; anderzijdsdicteren de digitale media nieuwe mogelijkheden. Digitaal lezen en schrijven vormt eenantwoord op de begrenzingen van het gedrukte boek en maakt interactie mogelijk tussendiverse media (woord en beeld), tussen lezer en schrijver, tussen teksten in de ruimste betekenisvan het woord. Hoe ziet zo'n nieuw genre er uit? Nemen we bijvoorbeeld het conceptvan de hypertext. Hierbij geldt de lineariteit van een pagina niet langer. De lezer kan heenen weer springen, verschillende verhaallijnen volgen, alternatieven verzinnen en interactiestimuleren. Zijn passiviteit wordt zo vervangen door de actieve mogelijkheid om eigenverhaallijnen te volgen en/of zelf een rol te spelen in de schepping en het verloop van hetverhaal. De tekst krijgt de vorm van een ‘ruimte’ waarbinnen de lezer kan reageren.De experimenten met e-literatuur in hypermedia 138 zijn boeiend, maar blijven het domeinvan een kleine groep avant-gardisten. Sommige cultuurwetenschappers adviseren dan ookeen verhoogde aandacht voor jeugdculturen, computergames in het bijzonder. Tijdens eenconferentie over Multiliteracies in Gent 139 relativeerde Jim Gee de alarmerende berichten vande back-to-basicsbeweging over de achteruitgang van ‘dé geletterdheid’. Er ontstaan gewoonnieuwe vormen van geletterdheid die minder te maken hebben met traditionele onderwijsenleermethodes (doceren, uit het hoofd leren) en inhouden (de traditionele canon).De netwerk- en/of informatiemaatschappij vráágt ook om die nieuwe geletterdheden envaardigheden.ComputergamesJim Gee 140 argumenteert dat de educatieve en culturele waarde van computergames zwaaronderschat wordt. Grand Theft Auto, Vice City en Deus X zijn niet alleen interessant als leeromgevingen,maar verdienen ook onze aandacht als nieuwe verhaalvormen. Dat is eengewaagd uitgangspunt, aangezien video- en computergames vaak als een rechtstreeksebedreiging van de literaire cultuur worden beschouwd. Daarnaast worden ze al even vaakaangewezen als schuldige inzake het verheerlijken van geweld of het trivialiseren van devrije tijd.Gee nam als antropoloog deel aan de gamecultuur, en constateerde dat het spelen vanbepaalde games niet alleen complex is op intellectueel niveau, maar ook uitdagend, bevredigenden zelfs leerzaam. Kinderen investeren uren in de deelname aan een buitengewooncomplex spel, waarbij ze naast spelen ook leren. Gee inventariseert de leerprincipes die bijhet gamen aan bod komen:136. Geciteerd in Offermans: 1988, p. 55.137. Benjamin: 1968.138. Zie bijvoorbeeld ook Moulthrop & Joyce.139. September 2003.140. Gee: 2003.• samen met andere spelers worden virtuele werelden ontwikkeld (co-design);• om te spelen moet de speler voortdurend analyseren (meta-niveau);• spelers nemen een virtuele identiteit aan binnen de grenzen van het spel (identiteit);• spelers leren spelen op diverse niveaus en probleemoplossend denken (ongoing learning);• spelers krijgen een veelheid aan oplossingen aangeboden aangepast aan eigen stijl enniveau (aangename frustraties);• spelers krijgen informatie wanneer die nodig blijkt (just-in-time en on-demand);De cultuur van het lezen51