De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Door de jeugd te beschouwen als een homogene categorie, veralgemenen we. We passenbepaalde kenmerken toe op een hele generatie of plaatsen de kenmerken van verschillendegeneraties tegenover elkaar: ‘de mei ‘68-generatie was geëngageerd’ versus ‘de huidige generatieis onverschillig’.Laat mij gemakshalve proberen een paar verschillen op een rij te zetten, mij bewust vandeze veralgemeningen. Ik gebruik hiervoor het werk van Jim Gee, die het in zijn artikel‘Millennials and Bobos’ heeft over de generatie jongeren van rond de eeuwwisseling. Zijnvertrekpunt is de leefwereld van de ouders van deze generatie. Halverwege de jaren tachtigvan de vorige eeuw voltrok zich een drastische verandering in de westerse samenleving.De drijvende kracht achter de wereldwijde economie verschoof van een traditioneleindustriële productie naar het bezit van informatie. De productie-economie werd een netwerkeconomie,en de nieuwe media kregen steeds meer invloed. Deze omwenteling raaktevooral de generatie die geboren was in de hoogtijdagen van het oude economische systeem,en nu de nieuwe elite vormde: de babyboomers. Aanvankelijk waren deze babyboomers inopstand gekomen tegen de machtsstructuren in een materialistische maatschappij, maarde ‘68-generatie, ooit op de barricaden, kreeg nu zélf de macht in handen. De bobo’s werdendoor David Brooks als volgt getypeerd: ‘The bobos want lifestyle with meaning, individuality,and aesthetics, but filled with money and status as well.’ 46 Zonder verder uit te weidenover de gesignaleerde verschillen tussen deze generatie en de volgende, wil ik me concentrerenop de rol van cultuur in het leven van de kinderen van deze babyboomers.LifestylesDeze jongeren constateren dat er buiten de school en het gezin een leven is, en dat ze ook uitsubculturen kunnen leren. De jeugd is een volwaardige economische klasse geworden, waaromheen(vrije tijds-) industrieën zijn opgebouwd. Westerse jongeren spelen een belangrijkerol op de kapitalistische markt. Marketingmachines moedigen hen aan om te streven naareen snelle bevrediging van hun behoeften. Deze economische logica heeft een grote invloedop hun wereldbeeld en gedrag – hoewel de houdingen variëren van kritiekloze consumenttot kritische producent. Het zou immers verkeerd zijn alle jongeren te reduceren tot willozepionnen van de markt: ook hier spelen waarden, keuzes en voorkeuren een rol.De vorming van een eigen leefstijl en identiteit is eigen aan alle tijden. Zo kunnen we inde zestiende eeuw bij Montaigne het volgende lezen over mode: ‘De nieuwe manier vankleden maakt dat ze de oude prompt veroordelen en dat met zo’n grote stelligheid en metzo’n algemene instemming, dat je zou zeggen dat er een soort manier in hen gevaren is, diehun denken op zijn kop zet.’ 47 Toch wordt steeds duidelijker dat in onze postmoderne tijdbepaalde vormen van consumptie de constructie van identiteiten bepalen.Digitale revolutieJongeren staan in het midden van de culturele revolutie. Cyberspace is voor de digitalegeneratie even natuurlijk als het boek, de film en de televisie voor de vorige. We zien dezeverschuiving vertaald in de relatie tussen de oudere en de jonge generatie. Hier komt eenantropologisch inzicht te pas: wanneer in een maatschappij plotselinge en complexe veranderingenplaatsvinden, onderwijzen de jongeren de ouderen. Het lijkt er inderdaad op datjongeren zich makkelijker de nieuwe digitale vaardigheden eigen maken en nieuwe genresen geletterdheden anders invullen dan de ouderen voorzien: ‘Children are at the epicenterof the information revolution, ground zero of the digital world [...]’ 48 In een tijd waarin deveranderingen bijzonder snel op ons afkomen, lijkt het een voordeel te zijn niet verlamd teworden door vooroordelen en traditie. 49 Binnen de jeugdculturen ontstaan border zones 50 ,ruimtes die zich buiten de traditionele instituties en media (school en boek) situeren, maarwaarbinnen ontegensprekelijk geleerd wordt.46. Brooks: 2000, p. 53.47. Montaigne: 1993, p. 349.48. Jon Katz: 1996, in: Sefton-Green: 1998, p. 1.49. Zie De Kerckhove: 1997, vii.50. Giroux: 1994.Dergelijke zones, waarin betekenissen worden gecreëerd onder gelijken, zijn natuurlijk nietnieuw. Het zijn zones waarin jongeren hun rites de passage vervullen, om zich daarna aante passen aan de dominante cultuur. Ze zijn slechts tijdelijk avant-garde, en worden snelgerecupereerd door de mainstream en de commercie. De komst van internet en de digitalecultuur heeft er zo voor gezorgd dat het boek niet langer het enige of belangrijkste mediumis met verhalen en reflecties op verhalen. Bovendien zijn de grote verhalen waarmee dejeugd zich kon identificeren vervangen door kleinere verhalen, bepaald door mediaculturendie al even vaak commerciële producten zijn.De cultuur van het lezen25