De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Swann in de problemen: ‘“Iets anders? Wat? Zeg dan wat dat is.” Maar dan zei hij het niet,omdat hij wist dat het voor haar veel onbeduidender, heel anders zou zijn dan zij hoopte,minder opzienbarend, en minder aangrijpend, en dan vreesde hij dat zij diep teleurgesteldin de kunst, tegelijkertijd teleurgesteld zou zijn in de liefde.’ 101Swann wil Odette opvoeden op dezelfde manier als Higgins Eliza. Odette houdt echtervan het sentimentele, het sensationele, het autobiografische en het anekdotische. Dingendie binnen de modernistische literatuurcode uit den boze zijn. Odette, besluit Scholes, isde belichaming van ons pedagogisch probleem in verband met lezen. Swann wil immersoptreden als leraar of leesbevorderaar om Odette een craft of reading aan te leren: ‘[…] thatconnects stories like the one in which she is involved to the stories in which she likes toimagine herself.’ 102 Het probleem is dat hun verhouding zich situeert binnen een ‘romantischelectuur’ – ze zijn immers verwikkeld in een liefdesgeschiedenis.Er kunnen vele soorten teksten en genres gebruikt worden bij leesbevordering. ‘Goede’ en‘slechte’ literatuur zijn immers relatieve stempels die lijken uit te gaan van de gedachte dater maar één soort literatuur bestaat, terwijl er diverse soorten literatuur zijn voor diverselezers met diverse behoeften. Poëzie dient vanuit andere criteria benaderd te worden daneen detective, thriller, popsong of reisverhaal. Centraal staat de gedachte dat wat als hoge enlage cultuur uit elkaar gehaald wordt, eigenlijk in een continuüm met elkaar verbonden is.De beloning van het lezen ligt immers in ‘the way that they [writers, nvdr] express emotionsthat we recognize as our own, in response to situations in which we have all surely foundourselves again.’ 103 En die situaties verschillen van persoon tot persoon.Vanuit elitaire hoek is een voorkeur ontstaan voor een autonome, belangeloze kunstopvatting.Alsof poëzie er trots op mag zijn ‘that it makes nothing happen’, en los staat van de wereldvan de lezers. Het persoonlijke en het sentimentele, het politieke en het publieke zijn taboe inpoëzie. Terwijl ik dit schrijf, hoor ik op de radio een bespreking van een dichtbundel waarbijde criticus een dichter afwijst op basis van sentimentaliteit. Toch is het zo dat veel lezers inpoëzie juist op zoek gaan naar persoonlijke getuigenissen, sentimentaliteit, levenslessen oftroost. Die zoektocht naar emotie wordt ook vaak in de literatuur zelf beschreven.Zo ook in de roman Oprechter trouw, waarin Henk Romein Meijer 104 het moment beschrijftwaarop Barend aan zijn ex-vrouw een gedicht van Wallace Stevens voorleest:‘Ze luisterde naar zijn voorlezen: “These lovers waiting in the soft dry grass…”“Waar wachten die dan op? Allemaal op dezelfde prachtige vrouw?”Maar Barend zei dat het daarom niet ging. Zijn stem was nog steeds gloedvol, opgetogen.“Ze wachten op alle vrouwen”, zei hij, “of misschien op geen enkele – alleen ophet idee van een vrouw. Het gaat om het beminnen: het leven in staat van verliefdheid.Maar je hoeft geen precieze betekenis in die woorden te lezen, je moet ze allereerstbeluisteren. En je eigen fantasie de kost geven. Wat het betekent doet er niet veel toe.”“Dat zeg je altijd.”“Dat zeg ik alleen als het er ook werkelijk niet toe doet.”Voor Hetty deed het er wel toe. Ze wilde niet alle vrouwen zijn, en ook niet alleen maarhet idee van een vrouw, hoe mooi die man het ook had opgeschreven.’ 105En later zal Hetty denken:100. Proust, A la recherche du temps perdu, Amsterdam,Bezige Bij, 1979, p. 300.101. Proust, A la recherche du temps perdu, Amsterdam,Bezige Bij, 1979, p. 300.102. Scholes: 2001, p. 10.103. Scholes: 2001, p. 59.104. Meijer: 2004.105. Meijer: 2004, p. 159.‘Ze dronken een tweede glas en zwegen een poosje. Het denken aan die twee hondenhad Hetty dat rare gevoel gegeven waarvan een liedje sprak dat half Nederland op een“bepaald moment” (meer dan vijftig jaar geleden waarschijnlijk: als haar moeder hethoorde draaide ze zonder pardon de radio uit) in koor had gezongen:Ik weet niet wat ik moet beginnenIk heb zo’n akelig gevoel vanbinnenIk loop de hele dag maar te verzinnen:Ik houd zo veel van jou!Zo’n akelig gevoel vanbinnen zo’n eenvoudig liedje wist heel precies te verwoorden watzij onderging op dit moment. Het succes was meer dan verdiend.’De cultuur van het lezen39