De cultuur van het lezen - Taalunieversum

spelen daarbij de economische belangen van uitgeverijen, boekhandelaars, tijdschriften enkranten; anderzijds de wil tot correctie van het marktdenken, omdat wat weerloos is verdedigddient te worden en zelfs bevorderd. Maar hiermee belanden we opnieuw bij de vraagwat lezen is, en wat kwaliteit.Wat is lezen?Lezen dient eerst en vooral benaderd te worden als een basisvaardigheid voor het functionerenin het sociale leven, voor het deelnemen aan de meeste beroepsbezigheden en aande democratie. Deze functionele geletterdheid kwam al ter sprake, en we nemen naïefwegeven aan dat in de westerse landen de meeste mensen deze basiscompetentie bezitten.Toch stellen de complexe democratie en de professionele wereld steeds hogere eisen aanleesvaardigheid, en het lezen van complexe teksten is niet vanzelfsprekend. Welk soortlezen moeten we dan bevorderen? Het corrigeren van de markt is bijzonder moeilijk en deoverheid ervan overtuigen dat dit nodig is, blijkt een terugkerend probleem. Literatuur isimmers maar een van de vele gebieden die tegen de marktmechanismen moeten wordenverdedigd. De Nederlandse schrijver Robert Anker constateerde enige tijd geleden: ‘Een subcultuur[de literatuur, nvdr] die zich superieur acht aan alle andere, door zich te presenterenals dé cultuur van een land, zal er langzamerhand aan moeten wennen dat ze de vanzelfsprekendheidvan haar aanspraken aan het verliezen is en dat ze zich met argumenten zalmoeten gaan verdedigen tegen aanvallen op haar positie.’ 149 Kortom: leesbevordering moetzichzelf verkopen op de aandachtsmarkt, maar zich ook legitimeren binnen het beleid.En dat terwijl het om iets ongrijpbaars gaat, zoals George Steiner onlangs in een interviewop de radio zei: ‘You don’t negotiate about passion.’LeesbevorderingSinds de jaren tachtig van de vorige eeuw neemt leesbevordering een belangrijke plaats inbinnen het Nederlandse en Vlaamse cultuurbeleid. Dit beleid beslaat alle soorten lezen;lezen als bron van informatie, kennisoverdracht en culturele participatie. De doelstellingenvan het leesbevorderingsbeleid zijn ‘meer en beter lezen’.Leesbevorderingsprojecten sluiten aan bij het literatuuronderwijs door dit onderwijs te corrigerenen/of door voort te bouwen op goede praktijken uit dit onderwijs. Leesbevorderingis in principe minder toegespitst op kennisoverdracht, dan op plezier en motivatie.(Progressief literatuuronderwijs met aandacht voor de leerling kunnen we trouwens alseen vorm van leesbevordering beschouwen.) Leesbevordering begeeft zich in principein de sfeer van de vrije keuze en heeft minder te maken met schoolverplichtingen danopdrachten of examens. Die vrijheid veroorzaakt ten dele het probleem, aangezien vrijheidimpliceert dat iedereen kan kiezen wat hij of zij wil lezen.In wat volgt bespreek ik enkele aspecten van de leesbevorderingsprojecten:• de concurrentie met andere media en culturele praktijken;• de problematiek van keuzes binnen de literaire cultuur;• het doelpubliek;• de institutionele problemen en samenwerkingsverbanden;• de verschillende projecten en technieken;• de bijzondere aandacht voor de leesgroepen als casestudy.Literatuur versus andere media/kunstenLiteratuur is niet de enige vorm van vrijetijdsbesteding. Als leesbevordering zich op demarkt begeeft moet zij concurreren met andere waren op die markt en de (verleidings-)technieken van die markt gebruiken. Onvermijdelijk ontstaat zo een confrontatie metmedia als film, televisie, muziek, computer, et cetera. De tijd die mensen aan lezen besteden,moet dus gedeeld worden met de tijd die andere media vragen.149. Anker: 1987, p. 61.In de relatie tussen boeken en andere media stuiten we op een merkwaardige paradox:terwijl de literaire canon tegenwoordig steeds meer onder vuur ligt, zien we dat zij voorandere media (van films tot strips) zeer inspirerend blijkt te werken. Denk maar aan ver-60 De cultuur van het lezen