De cultuur van het lezen - Taalunieversum

zenlijkt wordt: het is overbodig geworden om boeken te bannen aangezien de massa zichspontaan afkeert van de boekencultuur. De massamedia, die alles presenteren in de vormvan amusement, worden voor deze houding verantwoordelijk gesteld. Zoals ImmanuelKant in de achttiende eeuw pleitte voor een ‘uittocht uit de onmondigheid’ constateertPeter Sloterdijk 54 in de twintigste eeuw een ‘uittocht uit de mondigheid’. Cultuurcritici alsPostman wijzen op het feit dat ook op school reeds de wet van het amusement primeert:‘We amuseren ons kapot’.CriticusHeeft literatuur nog een kans of raken boeken en kritiek steeds verder in de verdrukkingdoor de oprukkende commercie? Verdwijnt de grote criticus? Zijn de tijden waarin eenlezer blind kon vertrouwen op de criticus voorbij? Hebben critici nog gezag?Het genre van de kritiek noch de persoon van de criticus staan boven alle verdenkingen.Het onbehagen tegenover kunstkritiek is een fenomeen dat het best kan geschetst wordenvanuit de verschillende, soms botsende functies die de literaire kritiek speelt. Kritiekenkunnen bol staan van ideologische, esthetische en literaire vooroordelen, die aanleidinggeven tot irritatie. Bovendien draait ook de kunstkritiek mee in de carrousel van de massamedia.Het adequaat analyseren van een boek wordt steeds vaker vervangen door hettoekennen van sterren, waarbij journalisten eerder op de man spelen dan op het boek.Kritiek is in toenemende mate afhankelijk van markmechanismen: de kijkcijfers. Tochwordt de ontwikkeling van de literatuur beïnvloed door literaire kritieken, aangezien zij– in tegenstelling tot essayistische beschouwingen en academische studies – een belangrijkerol spelen in het openbare leven.Er groeit onbehagen tegenover de kritiek. De criticus Anthony Mertens stelt in zijn inleidingop Alle schrijvers hebben gelijk 55 dat recensenten nog maar weinig in de pap te brokkenhebben. Ze behoren hooguit tot het ‘geroezemoes van het literaire discours’ en dragen hunsteentje bij ‘aan de conversatiewaarde van het boek’. Mertens beweert verder dat ‘vernietigendbesproken romans [...] de hoogste oplagecijfers halen.’Er wordt zowel geklaagd over populisme als over elitarisme. Maar waar de kritiek moeilijkaan voorbij kan gaan is de positie daartussenin, die de Vlaamse schrijver DaniëlRobberechts 56 als volgt beschreef: ‘Maar indien we die kanalen verzaken, dreigt onze afzonderingten opzichte van de basis, de massa nog maar groter te worden dan die van de top,van de elite die we aanvechten, en worden wij tot een elite van een elite, spits aan de top,je reinste mandarinaat.’ 57Deelnemen aan het culturele leven is deelnemen aan het gesprek over die cultuur. Cultuurbeschikt over de instituties en middelen om dit gesprek mogelijk te maken. De kritiek iszo'n institutie. De school is zo’n forum, waarop de kritische dialoog vrijuit gaat. Centraalstaat de gedachte dat niets vanzelfsprekend waardevol is, maar dat cultuuroverdracht impliceertdat leerlingen ingeleid worden in het debat over wat al dan niet waardevol is. Dat debatis ingebed in een historisch verhaal, het vereist kennis van zaken en er komt geen eindeaan – het kan niet afgesloten worden met één, alles overkoepelende waarheid. Waarhedenworden immers geconstrueerd tijdens het debat zelf.We zijn ons ook bewust van de nadelen van de kunstkritiek: kritiek kan kunst overwoekerenin een bijlagencultuur, kritiek kan potsierlijk pretentieus zijn, kritiek kan onleesbaarelitair zijn, kritiek kan zich commercieel prostitueren. In heel wat films en romans zijndan ook passages te vinden waarin precies een academische of kritische manier van pratenonderwerp vormt van satire. Een scène uit Educating Rita:54. Sloterdijk: 1984.55. Een bundeling van gesprekken met literairecritici. Thijssen: 1998.56. Robberechts: 1984.57. Robberechts: 1984, p. 27.58. Russell: 2000, p. 74.‘Anyway, this tutor come up to me, he looked at the book in my hand an’ he said, “Ah,are you fond of Ferlinghetti?” It was right on the tip of my tongue to say “Only when it’sserved with Parmesan cheese” but, Frank, I didn’t. I held it back an’ I heard myself sayin’“Actually I’m not too familiar with the American poets.” Frank, you woulda be deadproud of me.’ 5828 De cultuur van het lezen