De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Hoofdstuk 11Perspectieven op leesbevorderingWat bevorderen?Cultuur mag dan al belangrijk zijn; welke zaken we precies binnen die cultuur willen bevorderenis een brandende kwestie. Leesbevordering is een van de mogelijkheden, waarbij wedirect stuiten op de vraag hoe we zoiets ingewikkelds als lezen invullen en hoe we omgaanmet het bevorderen van het lezen in deze complexe tijden. Bevorderen impliceert dat menhet ene voor het andere plaatst. Leesbevordering is geen hip woord. Jan Mulder schreef:‘Donderdag werd op de algemene ledenvergadering van het Nederlands Uitgeversverbondgediscussieerd over de ontlezing in Nederland. Het thema was Leesbevordering. Verkeerdwoord. Je ziet het al op het gebouw staan: Christelijke Leesbevordering. “Hoe is het metjullie jongste?” “Hij is op de Leesbevordering.” Zucht. (Vaak gebruiken de ouders slechts deeerste letter. “Hij heeft L.”) Niemand wil leesbevordering, maar hoe krijg je de kinderen danaan het boek?’ 148Zelfs diegenen die aan leesbevordering doen, beklemtonen het: ‘Ik heb geen neiging totvolksverheffing’, ‘We zijn geen missionarissen’, et cetera. De media blijken trouwens eenzeker genoegen te scheppen in de constatering dat leesbevordering nauwelijks helpt:‘De leesbevordering bevordert veel, maar niet het Lezen’, schreef een van de kranten.Ook uit wetenschappelijk onderzoek spreekt twijfel over zowel leesbevordering als literatuuronderwijs:alle goede bedoelingen ten spijt zou bevorderen wel eens een averechtseffect kunnen hebben.Hoe onderzoekt men het effect van leesbevordering? Dat is een complexe vraag die wetenschappelijkdoorgaans hanteerbaar wordt gemaakt tot iets dat meetbaar is. En daarmeevinden elkaar – bien étonnés de se trouver ensemble – het managementsdenken, gericht op cijfersvan consumenten; en de wetenschap, die het meten ziet als antwoord op een probleem.Maar hoe belangrijk kwantiteit ook is, het gaat bij lezen onvermijdelijk ook om kwaliteit ende kwaliteit van leesbevordering is bijzonder moeilijk te meten.Leesbevordering vloeit voort uit de vaststelling dat er met lezen ‘een probleem’ is. Maar watis dat probleem precies?ProbleemHierboven heb ik klachten behandeld over de achteruitgang van de cultuur in het algemeen.In dat klaagdebat speelt literatuur een belangrijke rol. Is er sprake van ontlezing? Gaat hetliteraire lezen achteruit? Om op dergelijke vragen te antwoorden, kunnen we uiteraardverwijzen naar vergelijkend historisch onderzoek, maar we worden geconfronteerd metcomplexe perspectieven en interpretatiemoeilijkheden. Hoe vergelijken we het verledenmet het heden? Hoe onderzoeken we de functies van literatuur voor mensen uit het verleden?Wat doen we met tegenstrijdige interpretaties zoals de alarmerende berichten over deachteruitgang van het lezen tegenover de relativerende berichten dat er nog nooit zoveelwerd gelezen? Cijfers tonen aan dat lezen in crisis verkeert, cijfers tonen aan dat er nognooit zoveel gelezen is, cijfers tonen aan dat er meer boeken verkocht worden dan ooit.Een welles-nietes-spel.Wie zich vragen stelt over de toekomst van het lezen, heeft het doorgaans over kwantiteit,over de hoeveelheid uren of teksten. Maar is de kwaliteit van het lezen dan minder belangrijk?De klaagzang over het feit dat er niet meer en beter gelezen wordt ontspringt ook uitde teleurstelling van de verwachtingen die men had over de democratisering van cultuur,na alle inspanningen van de culturele en pedagogische sector: de groei van de bibliothekenen culturele initiatieven, de verbetering van het literatuuronderwijs, et cetera.148. Jan Mulder, ‘Leesbevordering’, in: De Volkskrant,28-06-97.De overheid wil leesbevordering stimuleren omdat het schrijven en lezen van kwaliteitsvolleteksten bedreigd wordt door de aandachtseconomie. Leesbevordering begeeft zichop deze aandachtsmarkt door aandacht te vragen voor het gedrukte woord. EnerzijdsDe cultuur van het lezen59