De cultuur van het lezen - Taalunieversum

familie-uitje: ‘Dus daar gingen ze, terwijl een protesterend stilzwijgen de auto vulde: protesttegen Mozart, tegen uitjes in het algemeen, tegen het feit dat ze met een taxi moesten, tegende rit van een uur van Wellington naar Boston, tegen het hele begrip “kwaliteitstijd”.’ 124In High Fidelity laat Nick Hornby 125 een man zijn levensverhaal vertellen aan de hand vanzijn platencollectie. (Hornby’s romans behoren tot het genre van de ladlit – een genre datvooral mannen aanspreekt – maar er bestaat evengoed chicklit, waarvan de dagboeken vanBridget Jones het typevoorbeeld zijn.) Die platencollectie is een soort spiegel van zijn leven.Zijn gevoelens worden vergeleken met popsongs, persoonlijke hitparades illustreren zijnblik op de wereld. Of: een platencollectie vertelt soms méér dan een boekenkast over deidentiteit van de bezitter. Ondertussen zijn platen vervangen door cd’s, en allerhandekopieertechnieken maken het mogelijk een bibliotheek van muziek te creëren.Laat ik het ook hebben over de opkomst van de iPod, volgens sommigen ‘de walkman dieSony vergat te maken’. Ian McEwan spreekt in Zaterdag van de iPodgeneratie, en schetst eennegatief beeld van de politieke inzichten en het simplistische wereldbeeld van deze generatie:‘The iPod generation doesn't want to know. Let nothing come between them and theirecstasy dubbing and cheap flights and reality TV.’ 126De iPod vertelt veel over een veranderende muziekcultuur maar even veel over het belangvan lifestyles. Het enthousiasme voor de iPod draait immers rond het design van het voorwerp:‘Suddenly, computers were no longer defined in terms of process and speed, but alsoin terms of colour, form and tactility.’ 127 Een iPod kopen is kiezen voor een bepaalde identiteit:‘Boys loved them, and eventually girls too. The right boys, and the right girls,of course.’ 128De opkomst van de iPod illustreert de revolutionaire implicatie van de presentatie, organisatieen consumptie van muziek, en onthult op welke manier een jongere generatie wilomgaan met cultuur: alles moet klikbaar, downloadbaar, beschikbaar zijn. De iPod vervangtmet andere woorden een hele discotheek.In zijn analyse geeft Dylan Jones aan dat hij niet alleen muziek consumeert, maar ookorganiseert: ‘I was becoming an organiser, an alphabetiser. […] As I began compiling thelibrary, as I worked my way through the hundreds of jewel cases in my den, the thoughtbegan occurring to me that I shouldn’t just turn my machine into a virtual Greatest Hitscollection.’ 129 Kortom, de idee van een muzikale canon wordt door de technologischemogelijkheden van de iPod grondig dooreen geschud. Muziek draait steeds meer om individuelekeuzes en persoonlijke ruimtes – hoewel die ontegensprekelijk ingebed blijven in demassacultuur.MassacultuurOver de massacultuur zou men kunnen constateren: vluchten kan niet meer. Maar isdat dan nodig? In zijn roman In de ban van mijn vader beschrijft Sandro Veronesi een gezinwaarin verzet centraal staat: ‘Ze verzetten zich tegen de massacultuur waarvan ze niet debasis maar wel de details afwijzen, en daarom hebben ze geen televisie, geven elkaar geencadeaus met kerstmis, halen hun neus op voor voetbal, pizza uit de hand en trainingspakken.Deze gezinnen hebben trouwens iets heroïsch dat me altijd gefascineerd heeft: hungehechtheid aan volstrekt onbelangrijke waarden (alternatieve geneeskunde, vakantie injuni, langlaufen, biologisch fruit) op grond waarvan ze hun vakantievertrek aanpassen,plannen, besparen, uitgeven en kritisch Europa doortrekken: een naarstige verspilling vanintelligentie waardoor ze vanuit een verward en barbaars consumentisme terechtkomen ineen meer christelijke en coherente variant die echter niet minder gulzig is. Wij zijn niet zo– veel te vermoeiend – maar we zouden zo kunnen zijn.’ 130 Het is inderdaad een vermoeiendestrijd tegen de bierkaai. Het merkwaardige is dat de media de schuld krijgen, terwijlniet deze media zelf maar de gebruikers de verantwoordelijkheid dragen. Televisie is hetschoolvoorbeeld van een medium waarbij de kijkcijfers bepalen wat er te zien is en vooralwat er niet meer te zien is. Men kan het probleem ook anders formuleren: waarom kijken erniet meer mensen wanneer er iets goeds te zien is?126. McEwan: 2005, p. 193.127. Jones: 2005, p. 54.128. Jones: 2005, p. 39.129. Jones: 2005, p. 19.130. Veronesi: 2000, p. 31.Hierboven heb ik Steiner gepresenteerd als een icoon van het traditionele denken over deboekencultuur, maar ik wil hem ook aan het woord laten als verdediger van een mogelijkevernieuwing. Hij corrigeerde zijn cultuurpessimisme immers zelf met een soortDe cultuur van het lezen47