De cultuur van het lezen - Taalunieversum

Frank leert Rita wat een examen is:‘There is a way of answering examination questions, that is expected. It’s a sort ofaccepted ritual, it’s a game, with rules. And you must observe those rules.’ 38Rita leert Frank wat ze wil leren over literatuur:Rita: ‘But they’re all books, aren’t they?’Frank: ‘Yes. Yes. But you seem to be under the impression that all books are literature.’Rita: ‘Aren’t they?’Frank: ‘No.’Rita: ‘Well – well how d’y’tell?’Frank: ‘I – erm – one’s always known really.’Rita: ‘But how d’y’work it out if y’ don’t know? See that’s what I’ve got to learn, isn’t it?I’m dead ignorant y’ know.’Frank: ‘No. You’re not ignorant. It’s merely a question of becoming discerning in yourchoice of reading material.’Rita: ‘I’ve got no taste. Is that what you’re saying?’Frank: ‘No.’Rita: ‘It is. Don’t worry. I won’t get upset. I’m here to learn. My mind’s full of junk, isn’t it?It needs a good clearin’ out. Right, that is it, I’ll never read a Robinson novel again.’Frank: ‘Read it, by all means read it. But don’t mention it in an exam.’ 39Uit bovenstaand fragment spreekt de gedachte dat literaire geletterdheid een bepaalde‘code’ is. Dit inzicht staat ook centraal in de omschrijving van geletterdheid als multiliteraciesen social literacies.Geletterd-ongeletterdWanneer we de traditionele invulling van geletterdheid (‘in staat tot lezen en schrijven’)aanhouden blijkt ‘ongeletterdheid’ een verschijnsel dat bestreden moet worden.Ongeletterdheid heeft immers gevolgen voor het functioneren van een persoon in eendemocratie, op de arbeidsmarkt en uiteindelijk ook in het persoonlijke leven.Geletterdheid wordt vaak beschouwd als een neutraal ideologisch instrument in de strijdtegen werkloosheid, armoede en uitbuiting en vóór emancipatie, democratie en welvaart.We herkennen dergelijke redeneringen in de retoriek van westerse regeringen die onderwijsprojectenin eigen land en in de derde wereld ondersteunen en dus propageren vanuitde gedachte dat alfabetisering zal bijdragen tot welvaart en welbevinden. Vanuit de discoursanalysekomt kritiek op deze eenzijdige invulling van het begrip geletterdheid.Brian Street 40 wijst er op dat we met de term ‘ongeletterd’ anderen stigmatiseren. Bovendienhangt de invulling van wat we precies bedoelen met (on)geletterdheid af van plaats en tijd.Er bestaat niet één geletterdheid, er zijn meervoudige geletterdheden. In de derde wereldvinden we culturen terug die op het eerste gezicht ongeletterd lijken, maar bij naderebeschouwing complexe geletterdheden kennen: van sociale omgangsvormen tot kunst,van landbouwpraktijken tot levensfilosofieën. Zo worden ook in het onderwijs bepaaldeleerlingen als ongeletterd gestigmatiseerd op basis van hun manier van praten en redeneren.Ze gebruiken andere codes dan deze die de school, de leraar, een bepaalde cultuur accepteert.Het Westen houdt met andere woorden vast aan een ‘mythe van geletterdheid’.Deze uitdrukking verraadt ook de verborgen agenda van de traditionele geletterdheid: het instand houden van de kloof tussen elite en massa. In diverse historische studies wordt gewezenop het feit dat op het moment dat de volkstaal doorbrak op school, de elite een standaardtaalin het leven riep om het verschil te behouden. Kortom: taal is de inzet van symbolisch kapitaal.38. Russell: 2000, p. 45.39. Russell: 2000, pp. 42-43.40. Street: 1995.De inzichten rond sociale geletterdheid hebben geleid tot suggesties voor hervormingen inhet onderwijs en in de ontwikkelingssamenwerking. We beschouwen anderen niet langerper definitie als ongeletterd of cultuurloos, maar we vertrekken vanuit hún geletterdheidDe cultuur van het lezen21