Olsztyn 2008 - Portret

cia”), czy o mężczyźnie, któremu wydaje się, że jest kolejnym
wcieleniem Mesjasza (tytułowy „Wariat”). Stopniowo jednak
na plan pierwszy w tomie wysuwa się postać młodego chłopaka,
alter ego autora (w prozie Klimko-Dobrzanieckiego
wyraźne są ślady autobiograficzne). Lubi on „włókienniczą
mieścinę”, w której mieszka, stopniowo poznaje ją, mówi o
niej z wyraźną sympatią, może nawet z pasją. Im jednak jest
starszy, tym częściej marzy, żeby wypuścić się poza granice
doskonale poznanej „małej ojczyzny”, podejmuje nawet wraz
z nauczycielem geografii próbę nielegalnego przekroczenia
granicy polsko-czechosłowackiej (dzieje się to w czasach
PRL-u) – nieudaną („Marzenia”). Dlaczego chce się wyrwać
z Bielawy? Z różnych powodów. Jest ciekawy świata, który
jawi mu się jako lepszy od tego, który już zdołał oswoić („Za
górami był inny świat. Świat orzeszków w cukrowej polewie,
świat dobrego piwa”), z czasem zauważa też coraz wyraźniejsze
oznaki upadku swojej „małej ojczyzny” („Są miejsca na
mapie, które stają się końcem świata. Tętniące niegdyś tory
kończą się nagle w szczerym polu. A to pole coraz bardziej
zarasta”). Do tego jest niespokojnym duchem, który czeka
tylko na moment, kiedy będzie miał paszport w ręku i zacznie
spełniać swoje marzenia, ruszając w świat.
Napisałem, że „Wariat” jest opowieścią małoojczyźnianą
jedynie pozornie. Dlaczego? W rozmaitych odmianach prozy
„małych ojczyzn”, od „Weisera Dawidka” Pawła Huellego
począwszy a na „Domu dziennym, domu nocnym” Olgi
Tokarczuk skończywszy, gra toczyła się właściwie o tę samą
stawkę – o zakorzenienie, odbudowanie historycznej ciągłości,
ponowne wpisanie w dzieje wspólnoty. Temu służyło katalogowanie
materialnych śladów pozostałych po rozmaitych
„zaginionych Atlantydach” czy przypominanie opowieści o
Obcych, którzy kiedyś latami żyli obok Polaków. I nie ma
znaczenia, że często szło o zakorzenienie jedynie w micie, rekonstruowanym
z antykwaryczną skrupulatnością. U Klimko-Dobrzanieckiego
jest odmiennie: młody bohater „Wariata”
konsekwentnie zmierza do przecięcia więzów z rodzin-
207