Olsztyn 2008 - Portret

A co z całymi, spychanymi na margines grupami
pisarzy? Przychodzi mi tu na myśl fantastyka,
która wciąż w głównym obiegu traktowana jest po
macoszemu.
To dobry przykład, świetnie ilustrujący moje wątpliwości.
O co chodzi? Od lat istnieje antagonizm między tzw. gettem
fantastyki a głównym nurtem, wiele na ten temat powiedziano,
nie raz, nie dwa się spierano. Problem polega na tym, że
teza o konieczności zburzenia murów getta, czy zniesienia
podziału, o którym wspomniałem przed chwilą – swoją drogą
egzotycznego ze światowego punktu widzenia, bo nie istnieje
on nigdzie poza Polską – jest problematyczna. Wiadomo, że
proza fantastyczna dobrze funkcjonuje dzięki swojej wiernej
publiczności, ale nie wiadomo, jak ta publiczność zachowa
się w momencie zniesienia podziału. Być może tożsamość
czytelników fantastyki zawiązuje się właśnie poprzez figury
upośledzenia, wygnania. Zobaczymy zresztą, w jakim kierunku
potoczy się kariera, na przykład, Jacka Dukaja. Nie wiadomo,
czy pisarz, który może zadowolić i jednych, i drugich,
czyli i publiczność środowiskową, i – by tak rzec – głównonurtową,
a który obecnie jest w rozkroku, straci na tym czy
zyska. Fantaści – jak mi się wydaje – nie są z nami do końca
szczerzy, manifestując swoje upośledzenie, jednocześnie zatajają
czy maskują fakt, że to upośledzenie jest źródłem ich
tożsamości. Nie mówiąc już o pewnej szansie, którą doskonale
wykorzystał Stanisław Lem, szansie, jaką daje zmaganie
się z upośledzeniem. Lem przez lata musiał udowadniać, że
jest pierwszorzędnym pisarzem drugorzędnym, aż wreszcie
stał się po prostu autorem pierwszorzędnym – pomogło mu
to, że działał pod ciśnieniem kompleksu. Oczywiście, to były
inne realia, bo w latach 60. odrębność fantastyki była jeszcze
większa. Fantaści mają jednak szansę na to, żeby wyjść poza
zastane konwencje i gatunki, wprowadzić do literatury nową
jakość.
303