Olsztyn 2008 - Portret

akuje nam nie tylko intelektualnych prowokacji, ale również
śmiałości i wynalazczości.
Na czym taka prowokacja miałaby polegać?
Siłą prowokacji jest rozluźnienie monologu – tak bym to
określił. Zakładamy, że nie istnieje jeden sposób wysławiania
poglądów w danej dziedzinie, wręcz przeciwnie – tych
sposobów jest wiele i żaden nie powinien zajmować miejsca
uprzywilejowanego. Tymczasem tak się składa, że panujące
– tak je nazwijmy – idiomy błyskawicznie instytucjonalizują
się i nagle okazuje się, że tak właśnie należy mówić. A to nie
jest prawda, że trzeba mówić dokładnie tak, jak profesor X
czy Y. Tępiona jest młodzieńcza fantazja – młody naukowiec
pokonuje kolejne szczeble kariery uniwersyteckiej, uczestnicząc
w rytuale podległości. Najczęściej ta podległość wynika
z lenistwa duchowego, samozadowolenia, bo skoro już dostało
się etat, o który trudno, to można spocząć na laurach.
Trudno też o samodzielność w sytuacji, kiedy panuje zasada
odwdzięczania się profesorowi poprzez kontynuowanie
jego języka. Przez to wszystko brakuje spięć, starcia, żywości
w dyskusjach. Jeśli już jakieś są, to toczone na bardzo letnim
poziomie, co mnie bardzo boli, bo literaturoznawstwo
pojmuję jako żywą rozmowę o tym, co nas zajmuje. Jeszcze
jedna kwestia, którą koniecznie muszę poruszyć: zawsze
podkreślam, że teorie bliskie nam, którymi się zajmujemy, są
nam bliskie z pewnych określonych względów – wybieramy
język, przy pomocy którego próbujemy dookreślić siebie samych,
a nie wybieramy go tylko dlatego, że jest skuteczny.
Skuteczność języka, czy metody, zasadza się na umiejętności
jej zastosowania, a ta zależy znowu od tego, czy robimy coś
z pasją, czy nie. Nie wierzę w teorię literatury jako taką, wierzę
jednak, że istnieją rozmaite teorie literatury, z których
282