Olsztyn 2008 - Portret

pisze przede wszystkim o przemijaniu i rozpadzie, to właśnie
jest najważniejszy temat jego prozy, z tym problemem pisarz
się zmaga. W „Ulicy” nie było to może jeszcze tak bardzo wyraźne
jak w „Tartaku”. Jednak wystarczyło wczytać się nieco
uważniej w tę powieść, aby odkryć, że najważniejszymi wydarzeniami
w życiu mieszkańców ulicy Długiej, bohaterów tej
książki, są narodziny i śmierć. Wszystko, co dzieje się pomiędzy
tymi punktami granicznymi, sprowadzić można jedynie
do powolnego znikania, rozpadu. Tak samo znikała cała ulica
Długa, której nie było już na mapie, bo na jej miejscu planowano
wybudowanie supermarketu. Bohaterowie „Ulicy”
nie przeciwstawiają się przemijaniu, biernie poddają się bezlitosnemu
determinizmowi, o czym świadczy przerażające
memento umieszczone na murze jednej z kamienic: „Odpuść
sobie, stary, robaki przeżyją wszystkich”.
W „Tartaku” temat przemijania jest już nieomal „na
wierzchu” narracji od pierwszej strony powieści. W otwierającym
tekst fragmencie „Powietrze i nie tylko” główny
bohater, Józef Myśliwski, obserwuje postać żony, oświetlaną
blaskiem błyskawic: „Zobaczył twarz żony. Jej oczy zapadły
w cień oczodołów, a zęby zbyt wyraźnie wysunęły się spod
warg (…). Józef pomyślał, że pod twarzą, którą widzimy w
świetle dnia, kryje się zawsze ta druga, ukryta później pod
wiekiem trumny”. Podobne obrazy często powtarzają się w
powieści. Bohaterowie obserwują własne twarze, na których
kolejne lata zaznaczają coraz wyraźniejsze znaki, lękają się
pustki, która napiera na nich ze wszystkich stron, mają wizje
trupów i rozkładu. A o wizje i koszmary nie jest w przypadku
tych ludzi trudno, w końcu żyją w popegeerowskiej wsi, w
której nędza i beznadzieja prawie z każdego zrobiła alkoholika.
Takie wizje ma, na przykład, Tosiek (właściwie jemu jednemu
udaje się wyrwać z alkoholowego ciągu): „Widział, jak
jego ciało błyskawicznie gnije, a z oczu zostają dziury. Robaki
o dziwnych kształtach wyjadały mu twarz”.
82