Transformacja sceny europejskiej i globalnej XXI wieku. Strategie

Aleksander Smolar
Prezes Zarządu Fundacji im. Stefana Batorego
Europa i nowy ład światowy
Ład światowy to po prostu stabilny rozkład, dystrybucja władzy, potęgi,
stabilne reguły gry, które zapewniają pokój i równowagę w świecie. Otóż
jedną z głównych tez mojego wystąpienia jest to, iż mamy obecnie w świecie
do czynienia raczej z czymś przeciwnym, z zaprzeczeniem pojęcia ładu
światowego, chociaż w opisach dziennikarskich, ale też w publikacjach
fachowych pisze się dużo o porządku światowym. W istocie pojęcie ładu,
porządku światowego należałoby raczej traktować jako postulaty, jako cel
działań w stosunkach międzynarodowych, ale nie jako opis stanu obecnego.
Do opisu obecnej sytuacji w świecie bardziej odpowiadają pojęcia, jak
mi się wydaje, nieład czy nawet – bardziej jeszcze radykalnie – chaos, czy
postępująca entropia.
W punkcie wyjścia do opisu dzisiejszego stanu świata mieliśmy do czynienia
z dwoma blokami czasów „zimnej wojny”, zorganizowanymi wokół
Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Oba mocarstwa kontrolowały
różnymi metodami bardzo dużą część świata. Ten dwublokowy system
załamał się, między innymi dzięki Polsce w 1989 roku i wraz ze zniknięciem
Związku Radzieckiego w 1991 roku. Konsekwencją tej sytuacji była
całkowita dominacja USA w świecie. W literaturze amerykańskiej pisano
o unipolar moment, czyli o okresie całkowitej dominacji Stanów Zjednoczonych.
I do czasów prezydentury George’a W. Busha wydawało się, że
sytuacja wszechpotęgi Ameryki potrwa długo. W obawie przed dominacją
USA wiele bardzo różnych krajów postulowało uformowanie systemu multipolarnego,
w którym nie byłoby żadnej dominującej potęgi, świat byłby
zorganizowany wokół swoistej równowagi grupy potężnych państw. Wizję
taką popularyzowały ze zrozumiałych względów Chiny, Rosja, ale również
Francja czy Niemcy. Celem było w istocie podważenie dominacji amerykańskiej.
Wojna w Afganistanie i Iraku, a następnie kryzys gospodarczy
przyczyniły się do paradoksalnej, heglowskiej rzec można, realizacji tej
wizji, u którego postęp w historii dokonywal się poprzez negatywne, a nie
49