Untitled

Dagmâra Beitnere. Naratîva attiecîbas ar paðreferenci latvieðu kultûras tekstuâlajâ telpâ
167
no malas uzspiestais (kolonizçtas tautas vienmçr uzlûkoja kâ vçrtîbu un normu nozîmç
nevçrtîgâkas) vçrtçjums, un, nekritiski tos pieòemot, var izveidot deformçtu, patîbai
neatbilstoðu paðtçlu, kâ arî radît traucçjumus autopoesis procesâ.
Amerikâòu pçtnieks Makss Frîmans8 , runâjot par individuâlajiem dzîves stâstiem,
norâda uz savdabîgu diskursu un sapratni par sevi, ko veido naratîvs, kuram nav laika
ierobeþojumu un kurð ir kaut kâdâ ziòâ pârlaicîgs. Tâ ir triâde, ko veido vçsture–
atmiòa–naratîvs, kurâ atmiòai un naratîvam atmiòâs ir nozîmîga loma. No tâs tiek
paòemts paðaprakstam tas, ko atceras, redz un saprot no apkârtnes, arî no laika un
telpas distances. Individuâlais dzîves stâsts ir sevis interpretâcija, izdoma ar sevis
prezentâcijas nozîmi, tâda, kura rada jaunas attiecîbas starp pagâtni un tagadni.
M. Frîmanam tâ ir jauna poçtiska kontekstualitâte indivuâlajâ dzîves stâstâ, un tas
parasti ir noteiktas kultûras produkts. Ja M. Frîmana pieeju attiecina uz lielâku sociâlu
grupu, piemçram, uz laikabiedru veidotiem naratîviem, kuros dominç lîdzîgas tendences
dzîves aprakstos, lielâka vai mazâka kolektîva izpratnç par sevi, kuru iespaido atseviðíie
stâsti, dzîvesstâsti, tos varam analizçt kâ vienas sociâlâs laiktelpas naratîvus. Sabiedrîba
bieþi lieto vienas vai otras paaudzes naratîvus, kurus vieno vçsturiskie notikumi,
piedzîvojumi un pârdzîvojumi, un tas kïûst par veidu (paradigmu), kâ tiek prezentçti ne
tikai vienas paaudzes, bet arî kultûras simboli, vçrtîbas, praktizçtâs normas.
Varam runât par nepârtrauktu vienu tekstu atgâdinâðanu, bet citu noklusçðanu –
tas ir kolektîvs process. Indivîds identificçjas ar tekstiem sociâlajâ atmiòâ (runâtiem,
rakstîtiem, tçliem, darbîbâm utt.), kurus uzskata par piederîbas grupâm nozîmîgiem.
Kâdi priekðstati un kâdi teksti ir indivîdu galvâs tâdâ kultûrâ, kurâ tikpat kâ nav
varonîbas naratîva, kuras vçsture un arî sociâlâ atmiòa veidojusies ar koloniâlas tautas
pieredzi, ar uzspiestu paðreferenci?
Latvieðu kultûrâ dominç uzspiestie naratîvi, kuru autori nepieder dotajai kultûrai,
un lîdz ar to novçrojums vçstures perspektîvâ veidojâs no sveðinieku vçrtîbu un
normu horizonta, kuri tos tekstuâli nostiprinâja. Naratîvs atrodas darba attiecîbâs ar
vçsturisko prezentâciju, un tâpçc vçsturiskâ naratîva diskurss nereti ir tâlu no reâlo
notikumu bûtîbas, un tajâ ir izdomas elements ar ironijas taktiku. Jau kopð Hçrodota
laikiem tradicionâlâ historiogrâfija ticçja, ka vçsture sastâv no individuâlajiem un
kolektîvajiem dzîvajiem stâstiem un ka vçsturnieka uzdevums ir atklât tos un pârstâstît
kâ naratîvus, parâdot kontekstu kâ paradigmas veidojoðo apkârtni. Lai aptvertu
naratîva diskursu, jâaptver kultûras faktu universâliju summa. Paðreference vai reference
tiek atlasîta atbilstoði situâcijai, un tas lieku reizi atgâdina, ka nav objektîvu
kritçriju un novçrtçjumu, ka tie vienmçr ir vçsturiskâs situâcijas, intences vai
konjunktûras veidoti. Hermeneitikas valodâ runâjot, laikmets kaut ko aktualizç no
runâtâ vai rakstîtâ, bet ne vienmçr varam analîzç izsekot, kâpçc tieði tas vai cits tiek
aktualizçts. Naratîvs kâ vçstîjums iespaido nâkamâs paaudzes, kuras savâ paðreferenç
var pâròemt (atlases ceïâ) no iepriekðçjâm paaudzçm mantotus redzçjumus par sevi.
Naratîva attiecîbas ar paðreferenci
Naratîvam ir saistîba ar vçstures notikumiem, un naratîva vçrtîba attîstâs no
moralizçðanas impulsa, kas ir saistîts ar tâdâm iztçles izpausmçm, kuras sabiedrîbai
pieðíir nepiecieðamo koherenci, integritâti, piepildîjumu un noslçgtîbu. 9 Tâ ir sava