Untitled

More documents

Recommendations

Info

190 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTIKA, MÂKSLA un par pateicîbu no kritiía dabûju dzirdçt, ka ðî figûra aizòemta no Zûdermaòa “Weh dir, dass du ein Kleinerer bist resp. Enkel, jo “Glück im Winkel” laikam kâdus gadus agrâk iznâcis nekâ “Purva bridçjs”. Es tieðâm nezinâju, kur Elizabete un Reknics (vai kâ to kungu sauc) atronami, un to dabûju tikai no Zâlîða kundzes zinât. Luga guï tagad jau ilgâku laiku uz mana galda, bet vçl neesmu paspçjis to izlasît un nezinu tâdçï arî, ciktâï Jûsu pârmetums bûtu dibinâts, ja es arî jau iepriekð bûtu lasîjis.” 6 Protams, ir neiespçjami pierâdît abas versijas – R. Blaumanis bija vai nebija lugu lasîjis, mçs varam tikai salîdzinât abus tekstus un meklçt paralçles tajos. H. Zûdermaòa drâma “Glück im Winkel” publicçta vâcu valodâ 1896. gadâ, latviski tâ tulkota kâ “Laime kaktâ”, “Laima nomalâ”, “Laime nomalç”. Baltijâ tâ pirmo reizi vâcu valodâ uzvesta Rîgas Vâcu teâtrî 1896. gada 27. janvârî, latvieðu valodâ 8. decembrî Arkâdijas dârzâ, bet Rîgas Latvieðu teâtrî 1898. gada 25. novembrî. Pçc lugas pirmizrâdes Rîgas Latvieðu teâtrî (R. Blaumanis par to publicç arî recenziju) 7 viòð raksta vçstuli Rainim, kurâ vçlreiz atgrieþas pie ietekmju jautâjuma novelç “Purva bridçjs”: ”Izlasot “Glück im Winkel”, biju pârsteigts, cik lîdzîgs tur viens skats mançjam – vai otrâdi. Bet ko Jûs bûtu teikuði, ja Kristînes vârdâ bûtu licis Elîze? Tâ biju ðo dâmu papriekðu nokristîjis. Taèu tas lûgðanâs vairs nelîdzçtu? Ir reizçm tâdi atgadîjumi, kuri piespieþ neticçt. Ar varu.” 8 R. Blaumanis konkrçti nenorâda skatu, ko viòð uzskata par lîdzîgu, bet varam uzskatît, ka tas ir skats, ko R. Blaumanis vienîgo kâ pieminçðanas vçrtu apraksta recenzijâ par lugas “Laima nomalâ” izrâdi un kam ir attâla lîdzîba ar R. Blaumaòa noveles situâciju. H. Zûdermaòa drâmas galvenâ varone ir Elizabete, spçcîga rakstura, jauna, skaista, lepna sieviete, audþumâte trim bçrniem, neievçrojama skolotâja sieva, kas pirms trim gadiem pçkðòi apprecçjusi skolotâju un atstâjusi brîvkunga fon Reknica, arî savas draudzenes vîra, mâju. Tagad viòas pieticîgo laimi trûcîgâ miteklî ieradies traucçt Reknics, kas joprojâm mîl Elizabeti un vçlas, lai viòa dzîvotu brîvkunga tuvumâ. Vakarâ abu kaislîba uzliesmo ar jaunu spçku, un Elizabete pirmo reizi pasaka, ka viòa mîl Reknicu. Abu izskaidroðanâs ir vienîgais îsti spçcîgais un dramaturìiski izstrâdâtais skats lugâ. Arî novelç “Purva bridçjs” ir lîdzîgs skats – noveles galvenâ varone Kristîne, muiþas istabmeita, barona kambarî pretçji prâta apsvçrumiem atzîstas staïïa puisim Edgaram, ka viòa to mîl. Pirmo reizi viòi tik ïoti viens otru alkst un atklâti atzîst, ka viens otru mîl. Ðî epizode ir viòu jûtu atklâtâkais un augstâkais kulminâcijas punkts darbâ. Atðíirîgs ir abu tekstu personu attiecîbu turpinâjums – H. Zûdermaòa varone pçc smagiem pârdzîvojumiem spçj novçrtçt kakta laimi un atgrieþas pie vîra, bet R. Blaumaòa Kristînei tieði ðis kaisles un mîlas mirklis liks palikt kopâ ar Edgaru. Recenzijâ R. Blaumanis uzsver, ka viòð netic H. Zûdermaòa darba nobeigumam: “Tâdi kaislîbu viïòi, kâdus mçs otrâ cçlienâ redzam, noslîcinot visus prâta un konvencijas celtos likumus, tie neliksies apsaukties no Viedemaòa frâzçm “Ilgas iemigs…vçlçðanâs apklusîs, mums visiem jâatsakâs, jâpiekâpjas…Ej gulçt, bçrns!” Bûtu viòð vçl sacîjis “Nâc gulçt, bçrns”…” 9 H. Zûdermaòa Reknicu R. Blaumanis nosauc par baudu cilvçku, kam piemît dçmonisks pievilkðanas spçks, lîdzîgi mçs varam dçvçt arî Edgaru, taèu atðíirîbâ no Reknica Edgars Kristîni uzskata par brîvu personîbu, bet Reknics Elizabeti – par lietu. Savukârt Elizabeti ar Kristîni vieno intravertais cilvçka tips, abas ir noslçgtas un
Ieva Kalniòa. Daþas paralçles Hermaòa Zûdermaòa un Rûdolfa Blaumaòa daiïradç 191 lepnas. R. Blaumaòa darbos noslçgtie sievieðu raksturi, kas slçpj no cilvçku acîm savus pârdzîvojumus, ir sastopami jau no viòa pirmajiem darbiem (Lîze stâstâ “Nezâle”, Raudupiete novelç “Raudupiete”, Ilze drâmâ “Pazuduðais dçls” u.c.), Kristînes tçls nav radies tieðâ H. Zûdermaòa Elizabetes ietekmç. H. Zûdermaòa klâtbûtne R. Blaumaòa novelç un lugâ ir jûtama, bet te nav tieðu atdarinâjumu vai aizguvumu, drîzâk ir redzama divu rakstnieku netieða polemika par jûtu spçku. H. Zûdermanis vâcu konservatîvajâ literatûrâ râdîja tradicionâlo morâli ignorçjoðo baudu cilvçku, kas nespçj gût uzvaru pâr nomales laimi, bet R. Blaumaòa novele “Purva bridçjs” un drâma “Ugunî” ir pirmie darbi latvieðu nedaudz didaktiskajâ literatûrâ, kurâ godîga, jauna, skaista sieviete iemîl netikumîgu dzîves baudîtâju, kur tradicionâlâ vidç parâdîts, ka nav prâta vai morâles þogu, kam jûtas netiktu pâri. H. Zûdermaòa daiïradei ir nozîme un ietekme latvieðu literatûrâ, arî R. Blaumaòa darbos, kâ ierosmes avotam daþâdu ierobeþojumu atcelðanai, kâ jaunu tçmu, tçlu ierosinâtâjam. 1889. gadâ sarakstîtajâ A. Strindberga drâmâ “Jûlijas jaunkundze” (“Froken Julie”) darbîba noris Jâòu naktî, 1900. gadâ H. Zûdermanis uzraksta drâmu “Jâòu ugunis” (“Johanisfeuer”), 1904. gadâ R. Blaumanis sacer komçdiju “Skroderdienas Silmaèos”, kuru darbîba risinâs Jâòu laikâ. Laika izvçlç visu trîs autoru darbos vçrojama tipoloìiska lîdzîba – viòu darbos pagâniskie vasaras saulgrieþi atmodina modernajâ cilvçkâ jûtas un kaislîbas. Ðajâ laikâ mitoloìijas pçtniecîbâ izveidojas antropoloìiskâ skola, kuras pârstâvis Edvards Tailors uzsver, ka starp primitîvo sabiedrîbu cilvçka un modernâ eiropieða domâðanu nav nepârvaramu ðíçrðïu, arî tâ domâðanâ vçrojamas aizgâjuðo laiku “paliekas”. Savukârt gadsimta mijâ dramaturìijâ (H. Ibsens, A. Strindbergs, A. Èehovs u.c.) pieauga interese par disharmoniju cilvçka personîbâ, par viòâ apspiestajiem instinktiem, cerîbâm un vçlmçm, kas neïauj veidot harmoniskas attiecîbas tagadnç. Folkloras tradîcijâ vasaras saulgrieþi – Jâòi – ir gan kâ Eiropas pagâtnes liecîba, gan kâ pagrieziena punkts, grieþi dabâ, kur haosa un kosmosa spçki ir lîdzvçrtîgi un kur tikai no cilvçkiem – rituâla dalîbniekiem – ir atkarîgs, vai Saule atgûs savu harmonisko gaitu. Vasaras saulgrieþu tçlojuma veidu A. Strindberga, H. Zûdermaòa un R. Blaumaòa lugâs nosaka, protams, arî apstâklis, ka divas no lugâm ir drâmas, viena – komçdija, bet visi trîs autori ar ðîm lugâm pârstâv naturâlismu un reâlismu, un visas trîs lugas skatuviskajâs interpretâcijâs vairs netiek saistîtas ar noteiktu literâro tradîciju. Kas ir Jâòi katram no autoriem? A.Strindberga drâmas “Jûlijas jaunkundze” remarkâ teikts, ka “pavards bçrzu meijâm rotâts, grîda paegïu zariòiem nokaisîta”; 10 to, ka ir Jâòu vakars, piemin Þans, viens no trim varoòiem, mâjas sulainis, trîsdesmit gadus vecs vîrietis, kad viòð runâ par Jûlijas jaunkundzi: “Jocîgi tomçr, vai ne, ka jaunkundze… hm…Jâòu vakarâ labâk paliek mâjâs kopâ ar ïaudîm un nebrauc tçvam lîdzi pie radiem!” 11 Kungu mâjâ netâlu no Malmes Jâòi ir ieguvuði civilizçtu formu – viesoðanos, mâjas rotâðanu, bet svçtkus atseviðíi svin kungi un kalpi. Lugâ ir spilgts pretstats: mçs – kungu mâjas iemîtnieki, un viòi – ïaudis. Ïaudîm pagâniskâs Jâòu tradîcijas ir vçl dzîvas – tie dejo, dzied, dzer, izsmej, priecâjas, bet pils iemîtnieki Jâòu tradîcijâs saskata rupjîbu un prastumu, zemnieku svçtki ir vide, kur var neievçrot tradicionâlâs
Page 4 and 5:
UDK 82.0:821+398+7(082) Li 848 Galv
Page 6 and 7:
6 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTIKA
Page 8 and 9:
8 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTIKA
Page 10 and 11:
10 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTIK
Page 12 and 13:
Page 14 and 15:
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
LATVIJAS UNIVERSITÂTES RAKSTI. 200
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
Page 54 and 55:
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
100 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTI
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141: 140 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTI
Page 158 and 159: LATVIJAS UNIVERSITÂTES RAKSTI. 200
Page 240 and 241:
Page 242 and 243:
Page 244 and 245:
Page 246 and 247:
Page 248 and 249:
Page 250 and 251:
Page 252 and 253:
Page 254 and 255:
Page 256 and 257:
Page 258 and 259:
Page 260 and 261:
Page 262 and 263:
Page 264 and 265:
Page 266 and 267:
Page 268 and 269:
Page 270 and 271:
Page 272 and 273:
Page 274 and 275:
Page 276 and 277:
Page 278:
LU Akadçmiskais apgâds Baznîcas
show all

Untitled

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?