Untitled

192 LITERATÛRZINÂTNE, FOLKLORISTIKA, MÂKSLA
morâles normas. Jûlija, apgalvojot, ka “Ðovakar mçs svinam svçtkus un lîksmojamies,
visi ïaudis kopâ un visi rangi atmesti pie malas!” 12 , cenðas pieklâjîgâ veidâ aizsegt
vçlmi iegût un pakïaut vîrieti. Daþâdo Jâòu nakts tradîciju pieminçjums Þana mutç
(viòð nâk no ïaudîm un tâs zina) ir tikai erotiskas un materiâlas rotaïas daïa:
“Jâòu naktî jâguï uz deviòâm Jâòu zâlçm, tad sapòi piepildâs.” 13
A. Strindberga civilizçtajâ sabiedrîbâ (aristokrâtijas vai burþuâzijas) Jâòi attîsta
tikai cilvçka slçptos instinktus un vçlmes, atraisîtais destruktîvisms iznîcina Jûlijas
jaunkundzi, vârdu savienojumâ ‘vasaras saulgrieþi‘ akcentçts grieþu motîvs.
H. Zûdermaòa lugâ “Jâòu ugunis” darbîba noris vâcbaltieðu vidç Mazajâ Lietuvâ
(lietuviskajâ Prûsijâ). Jâòu vakarâ arî te lîdzîgi kâ A.Strindbergam parâdîta opozîcija
– mçs un viòi; “mçs” ir vâcbaltieði, bet “viòi” – leiði. Viena no lugas varonçm saka:
“Mums jau ðovakar ir Jâòu vakars. Ïaudis nodedzina divas darvas muèeles, un
mçs dzeram vîna boli.” 14
Mçs – vâcbaltieði – pat spçjam pasmieties kopâ ar mâcîtâju par tradîcijas pagânismu,
kas jau kïuvis tik civilizçts, ka vienîgais uztraukums ir, lai viòi – lietuvieði –
nenodedzinâtu kâdu ðíûnîti. Bet arî H. Zûdermanis parâda, ka kultûras cilvçkâ slçpjas
aizgâjuðo laiku dzirksteles:
“..kâda dzirkstelîte pagânîbas kvçlo iekð mums visiem. Iz sirmas senatnes jau tâ
ir pârlaiduse gadu tûkstoðus. Vienreiz gadâ tâ spilgti uzliesmo un tad to dçvç par –
Jâòa ugunîm. (..) tanî pamostas mûsu sirdîs kaislâs vçlçðanâs, kuras dzîve nepiepildîja
un – saprotat labi – nedrîkstçja piepildîties (..) Vienreiz gadâ ir burvju nakts, un kas
tanî liesmo, vai zinât, kas tas ir? Tie ir mûsu nobendçto vçlçðanu mâþi, tie ir sarkani
spârnotie paradîzes putni, kurus mçs drîkstçjâm lolot varbût veselu mûþu un kuri
mums aizlidojuði, – tâ ir veca pirmviela, tâ ir – pagânîba iekð mums.” 15
Lugâ galvenâs personas – Georgs un Marika – Jâòu naktî vienîgo reizi atzîstas
mîlestîbâ un kaislîgi mîl viens otru; abi labi apzinâs, ka viòu mîla ir grçcîga, bet atteikties
no tâs Jâòu naktî nav ne vçlçðanâs, ne gribas, pirmatnçjie instinkti ir uzvarçjuði. Atðíirîbâ
no A. Strindberga drâmas “Jûlijas jaunkundze” personâm Georgs un Marika Jâòu rîtâ
spçj atbrîvoties no kaislîbas varas, vîrietis dodas ìimenes akceptçtâ laulîbâ, viòâ uzvarçjis
ir modernais cilvçks, Marika dosies prom no dzimtâs mâjas, viòas dzîves labklâjîba ir
iznîcinâta. Arî H. Zûdermanim Jâòi ir skaists, bet destruktîvs spçks.
R. Blaumaòa komçdijâ “Skroderdienas Silmaèos” Jâòu tradîcijai ir pakïautas visas
personas, te nav opozîcija “mçs” un “viòi”. Arî R. Blaumaòa lugâ Jâòi atraisa cilvçkus,
spieþ tiem atklât savas patiesâs jûtas, bet Jâòi nav destruktîvs, personîbu sagraujoðs spçks.
Tâpat kâ saule Jâòu rîtâ atjauno savu harmonisko tecçjumu, R. Blaumaòa lugâ
atðíirîbâ no A. Strindberga un H. Zûdermaòa darbiem arî cilvçku dzîvç iestâjas miers
un saderîba. R.Blaumaòa skatîjumâ pagâniskâ tradîcija nav naidîga modernajam
cilvçkam, viòa personas neizjût pretstatu starp mîtisko tradîciju un kristîgo vai
moderno pasauli, tâs nedzîvo ârpus tradîcijas. 20. gadsimta sâkumâ ne tikai
R. Blaumaòa darbos, bet arî kopumâ latvieðu literatûrâ netiek akcentçts pretstats:
kultûras cilvçks / dabas cilvçks.
H. Zûdermaòa un R. Blaumaòa lugâs lîdzâs cilvçku jûtu un kaislîbu kulminâcijai
arî daba ir auglîbas pilnbriedâ, cilvçku un dabas dzîve rit paralçli. A. Strindberga
drâmâ “Jûlijas jaunkundze” dabai nav nekâdas nozîmes. Iespçjams, ka tieði tâ abu