3 01 Slachtofferhulp en herstelbemiddeling - WODC

Justitiële verkenningen, jrg. 27, nr. 3, 2001 99
stand te brengen tussen slachtoffer en dader, begeleid door een derde,
rechtstreeks of via een tussenpersoon, als individuen of gesteund door
vertrouwensfiguren (vereffening, bemiddeling, groepsconferenties, …),
omdat dan de ‘restoratieve potenties’ het best aan bod komen (Van Ness
en Heetderks Strong, 1997; Van Garsse, 1999). Maar dat lukt natuurlijk
niet steeds. Vaak is het niet mogelijk het slachtoffer en/of de dader tot
vrijwillig overleg te bewegen. Wat dan moet gebeuren is voorwerp van
discussie. Volgens sommigen is daarmee de grens van herstelrecht bereikt
(McCold, 2000). Anderen exploreren ook de mogelijkheden van opgelegde
herstelsancties, omdat dit essentieel wordt geacht in de uitbouw
van een volwaardig alternatief (Walgrave, 2000b).
De wijze waarop ‘recht kan worden gedaan’
Recht kan verwijzen naar de ethische idee dat men de betrokkenen correct
en rechtvaardig moet behandelen. In de retributieve visie op het
strafrecht moet aan de dader een bijkomend leed worden opgelegd, om
te voorkomen dat hij door zijn misdrijf een onrechtmatig voordeel zou
verwerven. Herstelrecht bekijkt het probleem omgekeerd. Het nadeel bij
het slachtoffer moet niet worden gelijkgeschakeld door een even zwaar
nadeel bij de dader, maar het moet worden goedgemaakt. Gepoogd
wordt om bij middel van overleg een resultaat tot stand te brengen dat
door de betrokkenen als billijk, rechtvaardig, evenwichtig wordt aangevoeld.
Recht verwijst echter ook naar het rechtssysteem dat de burgers beschermt
tegen te verregaande vrijheidsbeperkingen. Het strafrecht biedt
daartoe een uitgewerkt stelsel van rechtswaarborgen. Ook voor het
herstelrecht geldt dat het herstel van de veroorzaakte benadeling moet
worden nagestreefd volgens de principes van een democratische rechtsstaat.
Ook in de vrijwillige overlegprocessen hebben slachtoffers en daders
rechten waarmee niet slordig mag worden omgesprongen. De vraag
is hoe dat kan worden gecontroleerd, zonder de kwaliteit van het
overlegproces te verliezen.
Twee strekkingen van herstelrecht
De standpunten in de hierboven vermelde discussiepunten vallen in
grote lijnen samen met een grondig verschil in optie tussen de voorstanders
van herstelrecht onderling. De meeste veldexperimenten met, bijvoorbeeld,
slachtoffer/daderbemiddeling vinden plaats in overleg met
het bestaande straf- of jeugdrechtssysteem, als een vorm van ‘diversie’,
een mogelijkheid om delictafhandelingen aan het traditionele rechtsverloop
te onttrekken.
Sommigen willen de uitbouw van herstelrecht daar ook toe beperken
(Marshall, 1996). Zij benadrukken de zeer grote meerwaarde van de informele,
‘levensechte’ vormen van overleg en bemiddeling, ontwikkelen